Profilaktyczną opieką zdrowotną objęto dzieci i młodzież objęte obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcące się w szkołach ponadgimanzjalnych do ukończenia 19 roku życia (§ 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą Dz. U. Nr 282, poz. 2814 z późn. zm.). Otoczenie dziecka opieką profilaktyczną następuje więc wraz z rozpoczęciem przez nie realizacji obowiązku szkolnego i uzyskaniem statusu ucznia. Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia, lecz profilaktyczną opieką zdrowotną zostali objęci także uczniowie do ukończenia nauki w szkole ponadgimnazjalnej (do ukończenia 19. roku życia).


2. Zakres podstawowej profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami

Zakres podstawowej profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami określony jest przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą Dz. U. Nr 282, poz. 2814 z późn. zm., dalej rozporządzenie). Pierwsze badanie przesiewowe przeprowadza się w wieku 7 lat (I klasa) w przypadku braku profilaktycznego badania lekarskiego (bilansu zdrowia) wykonywanego w wieku 6 lat. Zakres profilaktycznych badań lekarskich, badań przesiewowych oraz profilaktycznych badań stomatologicznych przeprowadzanych u dzieci do ukończenia 6 roku życia wynika z treści rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane (Dz. U. Nr 276, poz. 2740). Szczegółowy wykaz profilaktycznych świadczeń opieki zdrowotnej u dzieci do ukończenia 6. roku życia wraz z okresami ich przeprowadzania jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 r. Jeśli bilans był wykonany u 6-ciolatka, pierwsze badanie przesiewowe przeprowadza się w wieku 10 lat (III klasa).

 Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje:
1) testy przesiewowe polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej, niezdiagnozowanych chorób, zaburzeń lub wad, przez zastosowanie szybkich metod badania;
2) postępowanie diagnostyczne w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu przesiewowego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń ujawnionych w tym teście (postępowanie poprzesiewowe);
3) profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia) w zakresie:
a) indywidualnej oceny stanu zdrowia i rozwoju uczniów,
b) kwalifikacji do zajęć wychowania fizycznego i sportu szkolnego,
c) zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów,
d) kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych,
e) ograniczeń dotyczących wyboru i nauki zawodu;
4) profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktykę próchnicy zębów i profilaktykę ortodontyczną;
5) udzielanie pomocy w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć;
6) obowiązkowe szczepienia ochronne;
7) edukację zdrowotną i promocję zdrowia w szczególności czynne poradnictwo dla uczniów i ich rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych.

Badania przesiewowe
Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje:
1) Testy przesiewowe: polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej, niezdiagnozowanych chorób, zaburzeń lub wad, przez zastosowanie szybkich metod badania. Test przesiewowe służą do wykrywania zaburzeń:
• rozwoju fizycznego (pomiar wysokości i masy ciała);
• układu ruchu, w tym bocznego skrzywienia kręgosłupa (skoliozy) i nadmiernej kifozy piersiowej, zniekształceń statycznych kończyn dolnych (koślawości kolan i stóp płasko-koślawych);
• narządu wzoru: zeza (Cover test, test Hirschberga), ostrości wzroku i widzenia braw;
• narządu słuchu (badanie orientacyjne szeptem);
• ciśnienia tętniczego krwi.
2) Postępowanie poprzesiewowe: postępowanie diagnostyczne w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu przesiewowego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń ujawnionych w tym teście.
Szczegółowy zakres i terminy wykonywania testów przesiewowych określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.


Bilanse zdrowia
W zakresie działań mających na celu zachowanie zdrowia i profilaktykę chorób lekarz podstawowej opieki zdrowotnej prowadzi systematyczną i okresową ocenę stanu zdrowia w ramach badań bilansowych. Do obowiązków lekarza podstawowej opieki zdrowotnej sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniami należy wykonywanie profilaktycznych badań lekarskich (bilansów zdrowia) w ustalonych grupach wiekowych. Szczegółowy zakres i terminy wykonywania profilaktycznych badań określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

Profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia) wykonywane są w zakresie:
a) indywidualnej oceny stanu zdrowia i rozwoju uczniów,
b) kwalifikacji do zajęć wychowania fizycznego i sportu szkolnego,
c) zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów,
d) kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych,
e) ograniczeń dotyczących wyboru i nauki zawodu;

Profilaktyczne badanie lekarskie obejmuje:
1. Badanie podmiotowe:
1) wywiad od rodziców i dziecka, z uwzględnieniem czynników ryzyka dla zdrowia oraz zachowań zdrowotnych;
2) analizę informacji zawartej w karcie badania profilaktycznego od wychowawcy klasy oraz od pielęgniarki szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniem wyników testów przesiewowych;
3) analizę innej indywidualnej dokumentacji medycznej.
2. Badanie przedmiotowe ze szczególnym uwzględnieniem oceny:
1) rozwoju fizycznego;
2) rozwoju psychomotorycznego;
3) rozwoju psychospołecznego;
4) mowy;
5) lateralizacji ("stronności" - asymetrii czynnościowej prawej i lewej strony ciała);
6) układu ruchu;
7) układu moczowo-płciowego: wad układu moczowo-płciowego, u chłopców - obecności jąder w mosznie, dojrzewania płciowego według skali Tannera;
8) tarczycy;
9) jamy ustnej;
10) skóry.
3. Badania lekarskie specjalistyczne i laboratoryjne w razie potrzeby. Szczegółowe obowiązki lekarza podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie działań mających na celu rozpoznanie chorób wymienia załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2005 r. w sprawie zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 214, poz. 1816).
4. Podsumowanie badania z określeniem:
• zdrowotnej dojrzałości szkolnej i przystosowania szkolnego;
• kwalifikacji do grupy na zajęciach wychowania fizycznego i sportu szkolnego (w tym nauki pływania),
• poziomu i tempa rozwoju fizycznego, wzrastania oraz dojrzewania płciowego, rozwoju psychospołecznego (ocena orientacyjna),
• ewentualnego problemu zdrowotnego.
5. Poradnictwo w zakresie prozdrowotnego stylu życia, w tym aktywności fizycznej oraz sugestii i rad dotyczących dalszego kształcenia lub pracy zawodowej oraz przyszłego rodzicielstwa.
6. Postępowanie poprzesiewowe u uczniów z dodatnim wynikiem testu przesiewowego.