Wymiana udziałów jest operacją wniesienia przez wspólnika w formie wkładu niepieniężnego udziałów spółki A do spółki B, która prowadzi do osiągnięcia lub zwiększenia bezwzględnej większości praw głosu przysługujących spółce B w spółce A.
Co do zasady, wymiana udziałów nie powinna podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym u podmiotów wymieniających się udziałami/akcjami – w tym przypadku wspólnika oraz spółki B.
Neutralność podatkowa wymiany udziałów wywodzi się z unijnej Dyrektywy o fuzjach, która zawiera minimalne przesłanki jej zachowania: określoną formę prawną spółek oraz ich rezydencję podatkową na terenie UE. Jednakże polskie przepisy podatkowe, oprócz przesłanek wskazanych w Dyrektywie o fuzjach, przewidują szereg dodatkowych warunków takich jak: uprzednie objęcie/nabycie wnoszonych udziałów na skutek innych działań niż restrukturyzacyjne, 6-miesięczny okres dokonywania czynności oraz obowiązek kontynuacji wyceny wartości udziałów dla celów podatkowych.
Neutralna tylko pierwsza restrukturyzacja
Jedną z najbardziej zaskakujących zmian wprowadzonych w ramach Polskiego Ładu było uzależnienie neutralności podatkowej wymiany udziałów od źródła pochodzenia wymienianych udziałów/akcji. Jeśli wnoszone przez wspólnika udziały (akcje) zostały historycznie nabyte/objęte w wyniku innego działania restrukturyzacyjnego, neutralność podatkowa wymiany udziałów jest wyłączona. Paradoksalnie nie musi to jednak oznaczać powstania przychodu po stronie wspólnika, o czym mowa poniżej.
Neutralność podatkowa pierwszej restrukturyzacji nie wynika jednak z Dyrektywy o fuzjach, co od początku funkcjonowania znowelizowanych przepisów budziło zastrzeżenia co do ich zgodności z prawem unijnym. Na tym tle interesujące może okazać się uzasadnienie do nieprawomocnych wyroków WSA w Gliwicach (sygn. I SA/Gl 14/23) oraz WSA w Warszawie (sygn. III SA/Wa 2744/22), w których odniesiono się do prounijnej wykładni polskich przepisów podatkowych zgodnie z przepisami Dyrektywy o fuzjach. Wyrok WSA w Gliwicach dotyczy co prawda podziału spółki, niemniej wnioski z niego płynące mogą okazać się kluczowe również przy analizie konsekwencji podatkowej wymiany udziałów.
Ze względu na brak przepisów przejściowych, znowelizowane przepisy mają zastosowanie do wymiany udziałów dokonywanych od 1 stycznia 2022 r., lecz z uwzględnieniem wszystkich zdarzeń mających miejsce przed tym dniem. Warto w tym momencie wspomnieć, że to na wspólniku spoczywa ciężar udowodnienia, że wnoszone udziały nie zostały objęte/nabyte w wyniku wcześniejszego działania restrukturyzacyjnego. W praktyce oznacza to konieczność rewizji sposobu nabycia wymienianych udziałów/akcji nawet wiele lat wstecz.
Brak opodatkowania również drugiej wymiany udziałów
Przyjmując stanowisko organów interpretacyjnych, druga i kolejna wymiana udziałów powinna kreować po stronie wspólnika przychód podlegający opodatkowaniu.
W ustawie o PIT oraz ustawie o CIT został jednak zawarty mechanizm umożliwiający, pod pewnymi warunkami, zachowanie neutralności podatkowej kolejnych transakcji wymiany udziałów po stronie wspólnika. Jak wynika z art. 24 ust. 5 pkt 7b ustawy PIT (analogicznie art. 12 ust. 1 pkt 8bc ustawy o CIT), opodatkowaniu podlega nadwyżka wartości rynkowej udziałów przekazywanych wspólnikowi nad wartością rynkową udziałów otrzymywanych od wspólnika. W sytuacji, gdy obie te wartości są równe, przychód po stronie wspólnika nie wystąpi.
Jeśli różnica pomiędzy wartościami rynkowymi wymienianych udziałów zaistnieje, u podmiotu, który zyskał na takiej transakcji, należy rozpoznać przychód w wysokości wspomnianej wyżej nadwyżki.
Jeden akt notarialny, wiele wątpliwości
W ramach Polskiego Ładu znowelizowano również przepis dotyczący liczby wspólników biorących udział w wymianie udziałów. Neutralność podatkowa zostanie zachowana tylko wtedy, gdy jeden/ten sam wspólnik wniesie do spółki udziały/akcje w ramach więcej niż jednej czynności dokonanych w ciągu maksymalnie sześciu miesięcy od dnia dokonania pierwszej z nich (art. 24 ust. 8c ustawy o PIT). Przekreślono tym samym korzystne dla podatników orzecznictwo sądów administracyjnych oraz interpretację ogólną Ministra Finansów z 2021 r. (nr DD7.8203.1.2021), akceptujące neutralność podatkową transakcji, w których brała udział większa liczba wspólników.
Wydawałoby się, że treść znowelizowanego przepisu, jakkolwiek niekorzystna dla mniejszościowych wspólników, nie powinna przysparzać trudności w interpretacji. Wątpliwości pojawiły się jednak w stosunku do wymiany udziałów dokonywanych przez kilku wspólników, lecz w ramach tej samej czynności prawnej dokumentowanej jednym aktem notarialnym. Zdaniem podatników, jednoczesne wniesienie udziałów spółki przez kilku wspólników skutkujące uzyskaniem przez spółkę nabywającą bezwzględnej większości głosów, w spółce której udziały są nabywane, powinno gwarantować neutralność podatkową wymiany udziały.
Zobacz również: Transakcja wymiany udziałów nie podlega PCC >>
Odmiennego zdania są organy interpretacyjne, które nakazują oceniać sytuację podatkową każdego wspólnika osobno. W konsekwencji, dla zachowania neutralności podatkowej wymiany udziałów kluczowa może okazać się chronologia zdarzeń. Jeśli jako pierwszy udziały wniesie wspólnik większościowy, dokonując tego w ramach jednej lub kilku czynności w maksymalnym okresie sześciu miesięcy a czynność dokonana przez tego wspólnika będzie skutkować nabyciem bezwzględnej większości praw głosu przez spółkę nabywającą, definicja wymiany udziałów zostanie uznana za spełnioną. Pociąga to za sobą niebagatelne skutki dla wspólników mniejszościowych. Liczba wnoszonych przez nich udziałów powinna pozwolić już nie na objęcie bezwzględnej większości udziałów, ale na zwiększenie liczby posiadanych udziałów przez spółkę nabywającą.
Kontynuacja wyceny wartości udziałów dla celów podatkowych
Na tle tych wątpliwości interpretacyjnych, warunek kontynuacji wyceny wartości udziałów dla celów podatkowych nie jest trudny do spełnienia. Na gruncie polskich przepisów podatkowych, nie jest możliwe urealnienie wartości podatkowej udziałów/akcji w wyniku wymiany udziałów, tj. kosztem uzyskania przychodów ze sprzedaży udziałów uzyskanych w ramach transakcji będzie historyczny koszt nabycia/objęcia przez wspólnika udziałów przekazywanych spółce nabywającej.
Końcowo warto wskazać, że neutralność podatkowa wymiany udziałów nie jest równoznaczna z wyłączeniem lub ze zwolnieniem z opodatkowania dochodu ze zbycia udziałów/akcji – moment podatkowy zostaje wyłącznie odroczony w czasie, np. do czasu odpłatnego zbycia udziałów/akcji nabytych w ramach wymiany udziałów.
W tym świetle wprowadzanie kolejnych wymogów, w szczególności warunku tzw. pierwszej restrukturyzacji, wydają się być zbyt daleko idącym obostrzeniem, utrudniającym przeprowadzenie naturalnych ruchów biznesowych. Istniejące już w ustawach o PIT i o CIT powiązanie neutralności podatkowej z uzasadnieniem ekonomicznym przeprowadzenia wymiany udziałów oraz funkcjonowanie tzw. małych klauzul antyabuzywnych powinny zostać uznane za wystarczające środki do walki z nadużyciami podatkowymi.
Aleksandra Mazurkiewicz, konsultant w kancelarii Paczuski Taudul
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
