Opieka nad chorym, zwłaszcza przewlekle, członkiem rodziny to duże wyzwanie dla bliskich, zwłaszcza osób aktywnych zawodowo. Nic więc dziwnego, że coraz więcej osób pyta o możliwości, jakie daje prawo, by mogli - jeśli to tylko możliwe i jak najdłużej jest to możliwe - łączyć pracę z opieką nad bliskimi. - Jestem etatowym pracownikiem i potrzebuję bezpłatnego urlopu, bo muszę zajmować się chorą matką wymagającą nieustannej opieki. Czy mogę starać się o taki urlop? Jak mam to zrobić? Ile maksymalnie może on trwać – pyta czytelniczka. 

Urlop bezpłatny to forma usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zgodnie z art. 174 par. 1 kodeksu pracy, każdy pracownik może wystąpić do pracodawcy z pisemnym wnioskiem o udzielenie mu urlopu bezpłatnego. To szczególny rodzaj urlopu, za który zatrudnionemu nie przysługuje wynagrodzenie. Procedura jego udzielenia musi być dokładnie taka, jaką ustalił kodeks pracy, czyli pisemny wniosek pracownika i zgoda pracodawcy.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Zgodnie z nadal aktualnym wyrokiem Sądu Najwyższego z 21 października 2003 r. (sygn. akt I PK 559/02) wniosek pracownika o urlop bezpłatny powinien wskazywać daty jego trwania. Oznacza to, że pracodawca bez uzgodnienia z pracownikiem nie może mu udzielić urlopu w czasie innym, niż określił w swoim pisemnym wniosku, ale to pracodawca decyduje, czy udzieli urlopu w wymiarze oznaczonym przez pracownika, czy na krótszy okres.

W zasadzie to od tego porozumienia zależy, jak długo będzie trwał taki urlop. Przepisy tego nie ograniczają. Jeśli ma on być dłuższy niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania z niego pracownika z ważnych przyczyn. Powinni też określić, jakie to będą powody, np. wzmożona produkcja w okresie przedświątecznym (art. 174 par. 3 k.p.).

Czytaj również: Pracodawca nie może żądać potwierdzenia „poważnych względów medycznych” przy urlopie opiekuńczym>>

Zwykłe oświadczenia woli

Do udzielenia urlopu bezpłatnego dochodzi więc dopiero wówczas, gdy na piśmie wystąpi o to pracownik, a pracodawca przyjmie ten wniosek i go zaakceptuje.

Sąd Najwyższy uznał, że wniosek pracownika o urlop bezpłatny oraz jego udzielenie przez pracodawcę są oświadczeniami woli. Ich wykładni należy dokonywać na podstawie art. 65 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 k.p. (wyrok SN z 12 sierpnia 2004 r., sygn. akt III PK 42/04).

Czytaj w LEX: Urlop wypoczynkowy i bezpłatny a dodatkowe zatrudnienie >>

Trzeba więc raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, niż opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Dlatego w tym samym wyroku SN stwierdził, że nie dochodzi do zawarcia umowy o urlop bezpłatny, jeżeli zgodnym zamiarem stron jest dalsze wykonywanie przez pracownika na rzecz pracodawcy tej samej pracy, ale w ograniczonym zakresie.

Z kolei powrotowi do firmy z urlopu bezpłatnego nie przeszkadza oczekiwanie pracownika na stanowisko pracodawcy co do dopuszczenia go do pracy. Sąd Najwyższy uznał, że skoro pracownik zgłasza gotowość do pracy po takim urlopie, nawet jeśli chodzi o terminowe zatrudnienie, to znaczy, że chce kontynuować stosunek pracy (wyrok SN z 7 sierpnia 2001 r., sygn. akt I PKN 577/00).

 

Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych

Krzysztof W. Baran

Sprawdź  

Co wtedy z uprawnieniami?

Istotą urlopu bezpłatnego udzielonego jest to, że zwalnia się pracownika z obowiązku wykonywania pracy i zwalnia pracodawcę z wypłacania mu wynagrodzenia. Zgodnie z art. 174 par. 2 k.p. okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Oznacza to przerwę w zatrudnieniu, dlatego pracodawca może np. pomijać ten czas przy okresie uprawniającym do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej.

Podobnie wpływa to na urlop wypoczynkowy. Jeśli urlop bezpłatny trwał dłużej niż miesiąc, pracodawca odpowiednio proporcjonalnie zmniejsza zatrudnionemu wymiar urlopu wypoczynkowego w tym roku kalendarzowym, w którym wraca on z urlopu bezpłatnego do firmy (art. 155 [2] par. 1 pkt 1 k.p.).

Zwolnienie lekarskie i zasiłek opiekuńczy

Czytelniczka może jednak w inny sposób zapewnić opiekę chorej matce. Każda osoba z ubezpieczeniem chorobowym, a takie ma etatowy pracownik, może otrzymać zwolnienie lekarskie na opiekę nad członkiem rodziny. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 1732) chodzi tu nie tylko o dzieci, ale także o małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuków oraz rodzeństwo. Dla tych bliskich w roku kalendarzowym jest to 14 dni, a podczas takiego zwolnienia opiekunowi przysługuje zasiłek opiekuńczy w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku. W czasie, gdy opiekun zajmuje się chorym, musi pozostawać z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Wymóg dotyczy jednak wyłącznie okresu, w którym osoba zajmująca się potrzebującym korzysta ze zwolnienia lekarskiego. 

 

Sprawdź również książkę: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych >>


Urlop opiekuńczy

Od niedawna, czyli od 26 kwietnia 2023 r., nowelizacja kodeksu pracy z 9 marca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r., poz. 641) wprowadziła nową instytucję - urlopu opiekuńczego. Zgodnie z art. 173 [1] k.p. pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego 5 dni takiego wolnego w roku kalendarzowym, aby osobiście opiekować się lub wspierać potrzebujących bliskich. Chodzi tutaj o członka rodziny, czyli syna, córkę, matkę, ojca, małżonka lub osobę zamieszkującą w tym samym gospodarstwie domowym, które wymagają zajmowania się nimi z poważnych względów medycznych.

Sprawdź w LEX: Jak długo należy przechowywać wniosek o urlop opiekuńczy udzielony na podstawie art. 173(1) Kodeksu pracy? >>

Tego urlopu pracodawca udziela na dni, które są dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Pracownik musi jednak złożyć wniosek o takie wolne w postaci papierowej lub elektronicznej przynajmniej na dzień przed rozpoczęciem korzystania z niego. W myśl art. 173 [1] par. 5 k.p. we wniosku podaje imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny - stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub u osoby niebędącej członkiem rodziny – jej adres zamieszkania.

Więcej w LEX: Urlop opiekuńczy - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>

Urlop opiekuńczy jest bezpłatny, ale jego okres wlicza do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W okresie tego urlopu pracownik jest chroniony przed zwolnieniem i wraca do pracy po tym okresie na to samo miejsce.

Ponadto zgodnie z art. 173 [3] k.p. może wystąpić do pracodawcy o zastosowanie wobec niego elastycznej organizacji pracy. Może to być np. praca zdalna, system pracy weekendowej lub skróconego tygodnia pracy. Ma prawo także wnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy. Warunek – u czytelniczki będzie można zastosować taką formę wykonywania obowiązków, a ona sama musi złożyć w tej sprawie wniosek do pracodawcy. Musi to zrobić przynajmniej na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.