Celem postępowania skargowego jest z jednej strony stwierdzenie faktu przewlekłości i ewentualne zasądzenie odpowiedniego odszkodowania, lecz także wymuszenie nadania sprawie odpowiedniego biegu. Postanowienie wydane na skutek rozpoznania skargi daje możliwość zalecenia podjęcia przez sąd rozpoznający sprawę w przedmiocie określonych czynności w zakreślonym terminie.
Rodzaje postępowań, w których skarga na przewlekłość przysługuje
W uzasadnieniu postanowienia z 16 czerwca 2005 r., sygn. KSP 5/05 (LEX nr 153394) Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 3 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania zawiera taksatywnie wymienione rodzaje postępowań, w których stronom lub innym uczestnikom postępowania przysługuje prawo do złożenia skargi na przewlekłość postępowania - mówi adwokat Rafał Kowalczyk z kancelarii Filipiak Babicz. Są to postępowania:
- w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,
- w sprawach o wykroczenia,
- w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary,
- karne,
- cywilne,
- sądowo-administracyjne,
- egzekucyjne oraz w inne postępowania dotyczące wykonania orzeczenia sądowego.
Wnieść skargi w omawianym trybie skutecznie nie będzie można, w przypadku gdy do przewlekłości doszło w przebiegu prowadzonego postępowania dyscyplinarnego.
Co ważne, rozpoznanie skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki nie może wykraczać poza kontrolę sprawności postępowania sądowego. - W związku z tym dla przykładu, sąd rozstrzygający skargę na przewlekłość postępowania sądowego nie może oceniać zasadności wyroku sądu II instancji uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania, mimo iż z natury rzeczy takie orzeczenie spowoduje odroczenie w czasie wydania orzeczenia – wyjaśnia mec. Kowalczyk.
Kiedy dochodzi do przewlekłości postępowania?
Zastanawiając się, czy doszło do przewlekłości, należy odpowiedzieć sobie na następujące pytania:
- Czy czynności wykonywane przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty były terminowe i prawidłowe (ewentualnie czynności podjęte przez prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze w celu zakończenia postępowania przygotowawczego bądź czynności podjęte przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego),
- Czy charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości uzasadnia rozciągnięte w czasie prowadzenie postępowania,
- Jakie znaczenie dla strony, która wniosła skargę, ma rozstrzygnięcie co do istoty.
Mec. Kowalczyk podkreśla, że istotne jest jednak, że ewentualnej przewlekłości nie można badać tylko przez pryzmat czasu, jaki upłynął od momentu wniesienia aktu oskarżenia, pozwu lub innego pisma inicjującego postępowanie do momentu wydania prawomocnego rozstrzygnięcia.
Czytaj też: SA: Ze skargą na przewlekłość postępowania nie należy zwlekać>>
Tryb wnoszenia skargi
Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Podlega ona stałej opłacie w wysokości 200 zł. Uwzględniając lub odrzucając skargę, sąd z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego, wnosi się ją do sądu okręgowego, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach, skargę wnosi się do sądu, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności. Natomiast gdy skarga dotyczy postępowania przygotowawczego, wnosi się ją do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego to postępowanie.
W takiej sytuacji sąd lub prokurator, do którego wniesiono skargę, przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie. Sąd właściwy do rozpoznania skargi rozpoznaje ją w składzie trzech sędziów.
Kiedy można złożyć skargę na przewlekłość postępowania - czas na złożenie skargi
Mec. Rafał Kowalczyk podkreśla, że skarga może zostać wniesiona jedynie w czasie toczącego się postępowania sądowego, choć w orzecznictwie spotkać można również poglądy opowiadające się za rozpoznaniem skargi merytorycznie także po zakończeniu postępowania przed sądem (por. uchwała Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2008 roku, sygn. III SPZP 1/07 (LEX nr 341671).
- Nie ma jednak wątpliwości, że skarga nie jest dopuszczalna, gdy postępowanie zostało zakończone prawomocnym wyrokiem i dopiero wówczas strona występuje ze skargą w trybie ustawy. Wobec tego nie istnieje możliwość przywrócenia terminu do złożenia skargi, bowiem z chwilą prawomocnego zakończenia postępowania jej złożenie nie jest możliwe - tłumaczy. I dodaje, że trzeba pamiętać, że strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania, nie zamknęła sobie tym samym drogi do dochodzenia swoich roszczeń. Może ona dochodzić - na podstawie art. 417 k.c. naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy.
Postępowanie w sprawie nadania klauzuli wykonalności
Niezmiennie zagadnieniem budzącym poważne wątpliwości jest możliwość złożenia skargi na przewlekłość postępowania, której przedmiot stanowi zwłoka w nadaniu klauzuli wykonalności prawomocnemu orzeczeniu.
Mec. Kowalczyk przytacza, że w orzecznictwie sądowym w zakresie dopuszczalności skargi na przewlekłość w postępowaniu klauzulowym wykształciły się dwa rozbieżne stanowiska. Według pierwszego z nich, w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności dopuszczalna jest skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, wnoszona na podstawie ustawy skargowej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2019 roku, I NSPZP 1/18, LEX nr 2757997; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 1 marca 2018 roku, III SPP 9/18, LEX nr 2459696; z dnia 18 stycznia 2017 roku, III SPZP 2/16, OSNP 2018, Nr 4, poz. 55; z dnia 18 lutego 2005 roku, III SPP 30/05, OSNP 2005, Nr 17, poz. 278). Za tym stanowiskiem opowiedział się także Sąd Najwyższy, który w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 grudnia 2019 r., w sprawie I NSPZP 1/18, (LEX nr 2757997), stwierdził: „W sprawie o nadanie klauzuli wykonalności dopuszczalne jest wniesienie skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki”.
Z drugiej strony w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażano także zupełnie odmienny pogląd o niedopuszczalności skargi na przewlekłość postępowania w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2016 roku, III SPZP 1/16, OSNP 2017, Nr 5, poz. 63, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2014 roku, III SPP 223/14, LEX nr 1551349).
Zagadnienie to stało się również przedmiotem sprawy zawisłej przed Trybunałem Konstytucyjnym (sygn. SK14/18). Wyrokiem z 3 lipca 2019 roku Trybunał orzekł, że przepisy ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w zakresie, w jakim nie dotyczy postępowania o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu wydanemu w sprawie prowadzonej w trybie kodeksu postępowania cywilnego jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (prawo do sądu i prawo do wynagrodzenia poniesionej szkody). - Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się między innymi co do charakteru prawnego postępowania w przedmiocie skargi na przewlekłość postępowania oraz na temat tego, czy w postępowaniu w przedmiocie przewlekłości postępowania sąd działa jako organ wymiaru sprawiedliwości, czy jako organ ochrony prawnej – zaznacza mec. Kowalczyk.
Jak podkreśla, wydaje się, że postępowanie w przedmiocie przewlekłości postępowania jest jedynie postępowaniem wpadkowym w ramach postępowania głównego i nie stanowi rozpatrzenia odrębnej sprawy w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. - Niemniej jednak gdyby przyjąć, że w zakresie dopuszczalności korzystania ze skargi należy wyraźnie odróżniać postępowanie klauzulowe od postępowania rozpoznawczego i egzekucyjnego, powstałaby luka prawna, a co za tym idzie, stosowanie tego środka ochrony byłoby zróżnicowane i niedostateczne. Nie może budzić wątpliwości konieczność prokonwencyjnej i prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawy o skardze oraz stosowania ich z uwzględnieniem celu ich wprowadzenia - mówi. I dodaje, że skarga ma bowiem zapewnić możliwość efektywnego egzekwowania prawa strony do rozpoznania sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki, a więc prawa do uzyskania skutecznej ochrony prawnej na drodze sądowej w rozsądnym czasie.
Skarga nie przyspiesza postępowania, a powinna
Jednak Agata Bzdyń, specjalistka praw człowieka, prawniczka w Europejskim Trybunale Praw Człowieka w Strasbourgu w latach 2012-16, uważa, że skarga nie przyspiesza w ogóle postępowania, mimo że powinna. Jak podkreśla, ETPC patrzy również właśnie na samą długość postępowania od momentu wniesienia pozwu, czy postawienia zarzutów osobie podejrzanej w postępowaniu karnym. - Dokładnie o tym mówi sprawa Pytel v. Polsce decyzja z dnia 30 sierpnia 2016 r. Skarga nr 9257/11) - dodaje.
Czytaj też: Przewlekłość postępowań cały czas zmorą obywateli, a sądy tego nie widzą
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
