Wybór okresu rozliczeniowego ma bardzo duże znaczenie dla organizacji pracy. Dla okresu rozliczeniowego ustalamy wymiar czasu pracy, maksymalną liczbę dni pracy i minimalną liczbę dni wolnych od pracy. Do końca okresu rozliczeniowego możliwe jest „oddanie” dnia wolnego w zamian za pracę w wolną niedzielę lub święto, jak też w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
Dłuższe niż miesięczne okresy rozliczeniowe pozwalają na nierównomierne rozłożenie pracy na poszczególne miesiące kalendarzowe, w znacznym nawet oderwaniu od wymiarów czasu pracy w poszczególnych miesiącach.
Czytaj w LEX: Okres rozliczeniowy >
W oparciu o przepisy kodeksu pracy można dokonać podziału okresów rozliczeniowych na :
- zwykłe (maksymalnie 4 miesięczny),
- przedłużony okres rozliczeniowy
w oparciu o przede wszystkim procedurę ich wprowadzenia. O ile standardowo okresy rozliczeniowe ustala pracodawca w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu o czasie pracy, o tyle przedłużony stosowany może być jedynie na podstawie porozumienia z organizacją związkową lub przedstawicielami pracowników. Więcej piszemy o tym w Legal Alert.
Czytaj również:
Stały rozkład czasu pracy w regulaminie pracy
Okres rozliczeniowy czasu pracy – pracodawca ma to określić
Przesłanki stosowania
Przedłużony okres rozliczeniowy – maksymalnie 12 miesięczny – może być stosowany w każdym systemie czasu pracy. Może być wprowadzony, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy.
Wymienione przesłanki umożliwiające jego wprowadzenie – przyczyny obiektywne, techniczne lub dotyczące organizacji pracy – są bardzo szerokie i trudno weryfikowalne. Wystarczające jest przy tym wystąpienie chociażby jednej z nich. W praktyce w dużej mierze zależą od pracodawcy, gdy to on tworzy organizację pracy i nie ma możliwości zarzucenia mu nieracjonalności w zakresie sfery organizacyjnej. Weryfikacja może odbywać się właściwie jedynie w oparciu o faktyczną arytmię zapotrzebowania na pracę obejmującą skalę kilku miesięcy.
Przykład: Po wprowadzeniu 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego w miesięcznych harmonogramach czasu pracy praca planowana jest zawsze z zachowaniem przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy na przestrzeni każdego miesiąca, zaś liczba godzin wykracza lub jest mniejsza maksymalnie o 5-6 od wymiaru czasu pracy dla danego miesiąca.
Trudno w tym przypadku znaleźć uzasadnienie faktyczne dla dokonywania rozliczania czasu pracy w 12-miesięcznym okresie rozliczeniowym.
Zobacz procedurę w LEX: Tworzenie rozkładów (harmonogramów) czasu pracy >
Cena promocyjna: 5.17 zł
|Cena regularna: 12.9 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Procedura ustalenia
Przedłużone okresy rozliczeniowe czasu pracy stosować można na podstawie zapisów układy zbiorowego pracy albo poprzez zawarcie porozumienia:
- z zakładowymi organizacjami związkowymi; jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia je z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 25(3) ust. 1 lub 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. Z 2022 r., poz. 854), z których każda zrzesza co najmniej 5 proc. pracowników zatrudnionych u pracodawcy, albo
- zawartego z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe.
Ważne: Pracodawca nie może wprowadzić sam, bez uzgodnienia tego z reprezentantami pracowników, wydłużonego okresu rozliczeniowego.
Zobacz procedurę w LEX: Ustalanie wydłużonych okresów rozliczeniowych czasu pracy >
Porozumienie oznacza w tym zakresie nie jedynie konsultację, ale obowiązek uzyskania zgody obu stron (pracodawca i związek zawodowy albo pracodawca i przedstawiciele pracowników). Przy czym jeżeli u pracodawcy działa organizacja związkowa spełniająca wymogi wskazane w art. 25(1) ustawy o związkach zawodowych, to niezależnie od jej liczebności jest to podmiot, z którym porozumienie powinno zostać zawarte. Przedstawiciele pracowników mogą być stroną uzgodnień tylko wówczas, gdy u pracodawcy związek zawodowy nie działa.
Zobacz wzór dokumentu: Porozumienie w sprawie stosowania 12-miesięcznych okresów rozliczeniowych czasu pracy >
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Przepisy >>
Bezpieczne warunki pracy
Przy stosowaniu wysłużonego okresu rozliczeniowego muszą być zachowane ogólne zasady dotyczące ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników (art. 129 par. 2 k.p.). Oczywiste jest to, że przy każdej pracy, niezależnie od okresu rozliczeniowego, w jakim pracownicy są zatrudnieni, muszą być przestrzegane przepisy bhp. Tutaj ustawodawca poszedł dalej wskazując na konieczność dokonywania oceny tego, czy stosowana intensyfikacja pracy w długim okresie nie skutkuje wzrostem zagrożeń. Ocena musi być dokonywana w odniesieniu do konkretnych stanowisk pracy, przy konkretnych okolicznościach. Szczególne znaczenie praktyczne będzie to miało w systemie równoważnym.
Zobacz zestawienie w LEX: Wymiar czasu pracy - różne okresy rozliczeniowe w 2023 r >
Przykład: Maksymalny planowany wymiar czasu pracy w systemie równoważnym to 72 godziny na tydzień (6 dni pracy po 12 godzin, przy jednym dniu wolnym w środku tygodnia, który zapewnia minimalny odpoczynek tygodniowy). W 12 miesięcznym okresie rozliczeniowym „matematycznie” możliwe byłoby planowanie w ten sposób pracy we wszystkich tygodniach np. przez 5 czy 6 miesięcy. Takie rozkłady czasu pracy na pewno stanowiłyby bardzo duże obciążenie dla pracowników i przy właściwie większości prac stanowiłoby zagrożenie zdrowia pracowników, nie mówiąc już o wielu pracach, przy wykonywaniu których prowadziłoby do skrajnego wręcz wzrostu ryzyk wypadkowych. Trudno uznać je zatem za dopuszczalne.
Sprawdź w LEX:
- Czy w systemie pracy weekendowej można zastosować 3-miesięczny okres rozliczeniowy? >
- Jakie godziny pracy mogą funkcjonować w podstawowym systemie czasu pracy? >
- Czy pracodawca może w dowolnym momencie zmienić okres rozliczeniowy obowiązujący pracowników? >
- Czy wprowadzenie nowego systemu czasu pracy wymaga zmiany obowiązujących w zakładzie pracy aktów wewnątrzzakładowych? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
