7 maja 2024 r. TSUE wydał kolejne ważne orzeczenie w sprawach tzw. frankowych (sygn. akt C-348/23). Trybunał uznał, że przepisy art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej, zgodnie z którą skutki uznania umowy za nieważną są uzależnione od warunku zawieszającego (pkt 32 orzeczenia). W ten sposób TSUE kolejny raz potwierdził, że ochrona konsumentów jest bezwarunkowa, co oznacza, że nie można jej uzależniać od składania przez konsumenta jakiegokolwiek oświadczenia.
Czytaj też: Frankowa uchwała SN to żadna rewolucja, ale będzie miała wpływ na orzecznictwo
Stanowisko TSUE inne niż SN
Stanowisko zajęte przez TSUE stoi w kontrze do stanowiska zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej w uchwale z 25 kwietnia 2024 r. (sygn. akt III CZP 25/22). SN uznał, bowiem, że jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umownymi.
Z ustnych motywów przedstawionych przez sędziego sprawozdawcę w trakcie ogłoszenia uchwały wynika zaś, że rozstrzygając kwestię rozpoczęcia terminu przedawnienia roszczenia banku SN kierował się swoją wcześniejszą uchwałą z maja 2021 r., wydaną w sprawie III CZP 6/21. W uchwale tej SN wywiódł zaś koncepcję „trwałej bezskuteczności”, zgodnie z którą konsumentowi zapewnia się ochronę po złożeniu przez niego oświadczenia o świadomości skutków uznania umowy za nieważną i braku potwierdzenia chęci utrzymania niedozwolonych postanowień w mocy.
Zobacz LEX News: Wpływ uchwały SN w sprawie III CZP 25/22 na przyszłość procesów frankowych >
Fakt, że orzeczenie TSUE zapadło po wydaniu przez SN wspomnianej uchwały ma istotne znaczenie. W orzecznictwie SN przyjmuje się bowiem, że prejudycjalne orzeczenia wykładnicze TSUE mają wobec SN względną moc wiążącą. Oznacza to, że wiążą wszystkie składy orzekające SN, a jedyną drogą podważenia orzeczenia TSUE jest skierowanie nowego pytania prejudycjalnego. SN uznaje wręcz, że orzeczenia TSUE mają oddziaływanie podobne do uchwał SN mających moc zasad prawnych (postanowienie składu siedmiu sędziów SN z 14 października 2015 r., I KZP 10/15).
Skoro więc orzeczenia TSUE mają moc równą z zasadami prawnymi SN, to w razie konfliktu pomiędzy wykładnią zaprezentowaną w uchwale mającej moc zasady prawnej, a orzeczeniem TSUE, które zostało wydane później, pierwszeństwo będzie miała wykładnia zaprezentowana przez TSUE. Efekt tego jest taki, że choć Sąd Najwyższy w uchwale z 25 kwietnia br. (III CZP 25/22) przyjął, że termin przedawnienia roszczeń banku biegnie od dnia zakwestionowania przez konsumenta związania postanowieniami umownymi, to termin ten powinien rozpocząć się znacznie wcześniej.
Zobacz też LEX News: Zarzut zatrzymania, potrącenia i roszczenia odsetkowe w sporach frankowych w kontekście ostatnich orzeczeń TSUE i SN >
W mojej ocenie powinien być to moment, w którym orzecznictwo potwierdzające niedozwolonych charakter postanowienie umów kredytów powiązanych z walutami obcymi stało się utrwalone. Koncepcja ta wydaje być przy tym zgodna z wytycznymi płynącymi z ostatnich orzeczeń TSUE, w sprawach C‑35/22 i C‑810/21 do C‑813/21. W obu tych przypadkach TSUE stanął na stanowisku, że jeżeli nieuczciwy charakter warunków umownych został stwierdzony w utrwalonym orzecznictwie, od instytucji bankowych trzeba oczekiwać, że będą miały o tym wiedzę i podejmą odpowiednie działania w celu uchylenia skutków tych warunków. Momentem, z którym orzecznictwo powinno zostać uznane za utrwalone, jest według mnie chwila wpisania do rejestru klauzul niedozwolonych ostatniej z klauzul przeliczeniowych, tj. 29 listopada 2016 r.
Zobacz też LEX News: Odsetki należne bankowi i kredytobiorcy w kontekście Uchwały SN w sprawie III CZP 25/22 >
Cztery pytania
Orzeczenie TSUE odpowiada na pytania Sąd Okręgowy w Warszawie: Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich1 oraz zasady skuteczności i równoważności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:
- konsument nie może skutecznie dochodzić od przedsiębiorcy roszczeń wynikających z zawarcia w umowie nieuczciwych warunków dopóki nie złoży oświadczenia, że nie zgadza się na utrzymanie w mocy nieuczciwych warunków umownych, zgadza się na wyłączenie ich stosowania oraz rozumie i akceptuje wynikające z tego konsekwencje, obejmujące potencjalnie nieważność całej umowy,
- konsument nie może skutecznie dochodzić od przedsiębiorcy zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieuczciwych warunków umownych, dopóki nie złoży powyższego oświadczenia,
- roszczenie konsumenta o zwrot świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieuczciwych warunków umownych nie jest wymagalne, dopóki nie złoży powyższego oświadczenia,
- przedsiębiorca nie ma wobec konsumenta obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, dopóki nie zapozna się z powyższym oświadczeniem konsumenta?
TSUE, po rozważaniu uwag stron oraz odwołując się do swojego wcześniejszego orzecznictwa (w szczególności w sprawie C-140/22 i C-520/21), w dniu 7 maja 2024 r. wydał postanowienie, w którym orzekł, że: „artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami należy interpretować w ten sposób, że: w kontekście stwierdzenia nieważności w całości zawartej z konsumentem przez instytucję bankową umowy kredytu na zakup nieruchomości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obwiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą skutki prawne wiążące się ze stwierdzeniem nieważności owej umowy w całości są uzależnione od spełnienia przez tego konsumenta warunku zawieszającego, by ów konsument przed sądem krajowym złożył oświadczenie, w drodze którego wskaże, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy, z jednej strony, iż nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą stwierdzenie nieważność umowy kredytu na zakup nieruchomości, a z drugiej strony – skutków tego stwierdzenia nieważności, oraz po trzecie, że wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności tej umowy.”
Wiktor Budzewski, adwokat i partner zarządzający w kancelarii KBiW Kurpiejewski Budzewski i Wspólnicy
Czytaj też w LEX:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
