Jeśli mąż w czasie trwania małżeństwa trwoni majątek wspólny, to w czasie separacji i w trakcie procesu o podział majątku należy rozstrzygnąć o jego zwrocie albo wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym. Sąd Najwyższy powziął wątpliwość, czy sąd z urzędu może, bez wniosku strony, takie rozstrzygnięcie podjąć. Z powodu rozbieżnego orzecznictwa trzech sędziów SN skierowało zagadnienie do rozstrzygnięcia siedmiu sędziom w drodze uchwały.
Według przyjętej 14 maja br. uchwały, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 567 § 1 i 3 w zw. z art. 684 k.p.c.) sąd z urzędu rozstrzyga także o roszczeniach wynikających z nieusprawiedliwionego rozporządzenia składnikami majątku wspólnego przez jednego z małżonków na własne potrzeby przed ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej.
Izba Cywilna w uzasadnieniu uchwały stwierdziła, że zmiana dotychczasowej głównej linii orzeczniczej SN nie jest konieczna.
- Nie ma powodu do zmiany stanowiska, które zostało wypracowane w uchwale siedmiu sędziów - III CZP 148/07 - powiedział sędzia sprawozdawca. Sąd Najwyższy 21 lutego 2008 r. przyjął, że w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd ustala wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania.
- Oznacza to, że w postępowaniu nieprocesowym, jakim jest podział majątku, rola sądu jest inna niż w postępowaniu procesowym. A interes społeczny - silniejszy - podkreślił sędzia Tomasz Szanciło.
Za tym, że w sprawie o podział majątku wspólnego o zwrocie wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty (odrębny) jednego z małżonków sąd orzeka bez osobnego żądania uczestników postępowania, opowiedział się już Sąd Najwyższy już w postanowieniu z 16 października 1997 r., II CKN 395/97.
Wątpliwości trzech sędziów
Zagadnienie to zostało rozpoznane przez siedmioro sędziów Izby Cywilnej SN, tj. Tomasza Szanciło, który był sprawozdawcą, Adama Doliwę, Agnieszkę Jurkowską-Chocyk, Dariusza Pawłyszcze, Ewę Stefańską, Piotra Telusiewicza i Macieja Kowalskiego.
Skarga kasacyjna wpłynęła do Izby Cywilnej SN w sierpniu 2020 r. w związku z postanowieniem Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 4 października 2019 r.
Czytaj też: Rozwód to koniec wspólnoty majątkowej, ale kredyt pozostaje wspólny>>
PROCEDURA w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o podział majątku wspólnego >>>
Sąd Najwyższy w składzie trzyosobowym przedstawił powiększonemu składowi Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne. Chodzi o odpowiedź na pytanie, czy w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, sąd z urzędu rozstrzyga także o roszczeniach wynikających z nieusprawiedliwionego rozporządzenia składnikami majątku wspólnego przez jednego z małżonków na własne potrzeby przed ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej.
Czytaj w LEX: Podstawy rozliczania przez sąd nakładów w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków >>
Roztrwonienie majątku wspólnego
Przedstawiając zagadnienie prawne powiększonemu składowi, Sąd Najwyższy miał na względzie, że rozstrzyganie w postępowaniu działowym o skutkach roztrwonienia przez jednego z małżonków majątku wspólnego budzi wątpliwości w orzecznictwie i w nauce. Dominują dwa poglądy na ten problem:
- W doktrynie i judykaturze prezentowane jest stanowisko, że powstające na tym tle roszczenia mają w zasadzie charakter odszkodowawczy, a ich podstawę prawną stanowi art. 415 k.c.
- Przeważa jednak odmienne zapatrywanie, według którego do rozliczeń tych należy stosować per analogiam art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), nakazujący każdemu z małżonków zwrócić m.in. wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.
Zwrot nakładów – z urzędu
Z wątpliwością tą wiąże się pytanie o dopuszczalność dokonywania rozważanych rozliczeń bez wniosku (żądania) uczestnika postępowania (z urzędu). W uchwale z 21 lutego 2008 r., III CZP 148/07, Sąd Najwyższy, kierując się m.in. art. 45 zdanie pierwsze i drugie k.r.o., przyjął, że o zwrocie wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków sąd orzeka z urzędu.
W przeciwieństwie do zwrotu wydatków i nakładów z majątku osobistego małżonka na majątek wspólny, który jest uzależniony od wystąpienia ze stosownym żądaniem. Przepis Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ma jednak materialnoprawny charakter, a art. 567 k.p.c., określający – w powiązaniu z art. 684 k.p.c. – kognicję sądu w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami nie stwarza podstaw do przyjęcia stanowiska, że sąd orzeka z urzędu.
Zobacz w orzeczenia w LEX:
- I CSK 106/20, Tryb rozstrzygania w przedmiocie roszczenia o zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. - Postanowienie SN >
- Rola sądu w ustaleniu wartości nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków. Glosa do uchwały SN z dnia 21 lutego 2008 r., III CZP 148/07 >>
Strona musi wystąpić z żądaniem
Stanowisko wyrażone w powołanej uchwale SN spotyka się również ze sprzeciwem teoretyków prawa. Zwracają oni uwagę, że w obecnym stanie prawnym, uwzględniając charakter spraw o podział majątku wspólnego i naturę rozważanych roszczeń, nie ma podstaw do działania przez sąd w tej materii z urzędu.
Dostrzeżenia wymaga też, że na tle podobnie brzmiącego art. 618 par. 1 k.p.c. utrwaliło się stanowisko, iż rozstrzyganie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli wynikających z posiadania rzeczy wymaga wystąpienia przez uczestnika z odpowiednim żądaniem (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1970 r., III CRN 527/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 164).
Zważywszy na charakter i wagę wskazanych wątpliwości, Sąd Najwyższy uznał za właściwe rozstrzygnięcie ich w powiększonym składzie.
Problem przedstawili: SSN Paweł Grzegorczyk, SSN Grzegorz Misiurek, a także SSN Karol Weitz.
Uchwała Izby Cywilnej SN z 14 maja 2024 r, sygn. III CZP 38/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
