1 stycznia weszły w życie nowe przepisy ustawy o kredycie konsumenckim dotyczące funkcjonowania instytucji pożyczkowych. Od teraz przestrzeganie przez nie przepisów będzie starannie monitorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego, m.in. na podstawie rocznych i kwartalnych sprawozdań składanych przez takie instytucje, obejmujących szczegółowe dane o udzielanych przez nie kredytach konsumenckich (ich liczbie, wartości, strukturze).
Czytaj też: Od 1 stycznia firmy pożyczkowe trafią pod lupę KNF, wchodzą w życie przepisy
Istotną zmianą jest również uzależnienie udzielenia kredytu przez instytucję pożyczkową od pozytywnej oceny zdolności kredytowej konsumenta. Taka ocena, której szczegółowe kryteria określa ustawa, ma chronić konsumentów przed nadmiernym zadłużeniem i niewypłacalnością. Jeżeli instytucja pożyczkowa udzieli konsumentowi kredytu z naruszeniem obowiązujących w tym zakresie zasad, nie będzie mogła zbyć wierzytelności wynikającej z takiej umowy ani dochodzić od konsumenta spłaty kredytu do czasu aż ureguluje on swoje wcześniejsze zobowiązania.
Za nieprzestrzeganie przepisów ustawy grożą sankcje finansowe, które KNF może nałożyć nie tylko na instytucję pożyczkową, lecz również członków jej zarządu bezpośrednio odpowiedzialnych za nieprawidłowości. Do kompetencji Komisji należy także wystąpienie z wnioskiem o odwołanie takich funkcjonariuszy z pełnionych w instytucji funkcji, zawieszenie ich w czynnościach, a wreszcie wykreślenie całego podmiotu z prowadzonego od 2022 r. rejestru instytucji pożyczkowych.
Ochrona konsumencka dla rolników
Od 7 stycznia ochroną prawną właściwą dla konsumentów zostały w pewnym zakresie objęte osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne. Celem nowych przepisów jest wzmocnienie pozycji rolników na rynku usługi finansowych.
Choć nie stają się oni automatycznie konsumentami (definicja legalna konsumenta pozostaje bez zmian), będą mogli korzystać ze szczególnych uprawnień w przypadku zawarcia umów o kredyt konsumencki (w tym np. umowy leasingu maszyn rolniczych z obowiązkiem wykupu), lombardową pożyczkę konsumencką oraz umowy pożyczki. Przykładowo, zyskają prawo do odstąpienia od umowy kredytu bez podawania przyczyn w terminie 14 dni od jej zawarcia. Podobnie jak konsumenci powinni również otrzymać od przedsiębiorcy szereg informacji przed zawarciem umowy oraz uzyskać pozytywną ocenę zdolności kredytowej, a w przypadku odmowy udzielenia kredytu – jej uzasadnienie. Nowe przepisy znajdą zastosowanie w odniesieniu do umów zawieranych od 7 stycznia 2024 r., czyli od wejścia w życie nowych przepisów.
Rolnicy zyskali także bardzo cenne narzędzie prawne w postaci możliwości powoływania się na abuzywność postanowień umownych i kwestionowania ich jako naruszających dobre obyczaje oraz w sposób rażący interesy konsumenta (rolnika). To uprawnienie jest szerokie i ustawodawca nie ogranicza go tylko do umów finansowych. Jednak publicznoprawa interwencja Prezesa UOKIK, jak w przypadku stosowania przez przedsiębiorców klauzul abuzywnych z relacjach z „klasycznymi konsumentami”, nie będzie miała tu zastosowania.
Dyrektywa w sprawie umów o usługi finansowe zawierane na odległość
Zmierzając do wzmocnienia ochrony konsumenckiej na rynku usług finansowych online, 22 listopada 2023 r. prawodawca unijny uchwalił nową dyrektywę, która uchyla dotychczas obowiązującą i wprowadza nowe zasady. Nowe przepisy powinny zostać implementowane przez państwa członkowskie do 19 grudnia 2025 r.
Dyrektywa rozszerza i tak już obszerny katalog informacji, które przedsiębiorca powinien udzielić konsumentowi przed zawarciem umowy. Dopuszcza przy tym możliwość udzielania ich w tzw. warstwach, określając które informacje powinny być zawsze widoczne. Regulacja zakłada, że konsument powinien nie tylko otrzymać, ale również zrozumieć przekazywane informacje oraz mechanizm usługi finansowej, która powinna być dopasowana do jego faktycznych potrzeb. W tym celu konsument może żądać od kontrahenta dodatkowych wyjaśnień, a jeżeli przedsiębiorca stosuje w pełni zautomatyzowane interfejsy (np. chatboty) – konsument będzie miał również prawo zwrócenia się o tzw. interwencję człowieka (czyli obsługę osobistą).
Nowe przepisy to również nowe rozwiązania techniczne, które mają uczynić łatwiej dostępną i prostszą procedurę odstąpienia od umowy zawieranej na odległość (z uprawnienia tego konsument będzie mógł nadal skorzystać w terminie 14 dni kalendarzowych, bez podawania przyczyn i ponoszenia kosztów). W przypadku umów o usługi finansowe zawieranych za pośrednictwem interfejsu internetowego (np. strony internetowej, aplikacji) przedsiębiorca będzie musiał zapewnić konsumentom możliwość odstąpienia od umowy za pomocą odpowiedniej funkcji (przycisku). Funkcja odstąpienia ma być wyróżniona w interfejsie i dostępna przez cały okres prawa do odstąpienia.
Jednocześnie, dyrektywa zakazuje stosowania tzw. dark patterns, czyli zwodniczych algorytmów, które mogą wprowadzać konsumentów w błąd, manipulować lub w inny sposób zakłócać proces podejmowania decyzji. Analogiczny zakaz w odniesieniu do usług cyfrowych został przewidziany w Rozporządzeniu 2022/2065 o jednolitych usługach cyfrowych (DSA), które ma wejść w życie już 17 lutego 2024 r.
Nowa dyrektywa o kredycie konsumenckim
Choć nowa unijna dyrektywa o kredycie konsumenckim jest już uchwalona, implementujące ją przepisy dopiero się pojawią i będą planowo obowiązywać od 20 listopada 2026 r. Obejmą one swym zakresem nowe, nieuwzględnione dotychczas typy umów, w tym w szczególności umów leasingu z opcją (a nie, jak dotychczas, tylko obowiązkiem) wykupu oraz niektóre kredyty nieoprocentowane (odroczone płatności). Zniesiona zostanie kwota minimalna kredytu konsumenckiego objętego szczególną ochroną, a jego kwota maksymalna zostanie podwyższona do 100 tys. euro.
Nowa dyrektywa kładzie nacisk nie tylko na katalog informacji przedstawianych konsumentowi, ale przede wszystkich na sposób ich prezentacji. Kredytodawcy powinni zrezygnować ze zbyt długich, skomplikowanych opisów, małego druku i licznych odwołań do innych dokumentów na rzecz jasnego, prostego i zrozumiałego przekazu. Nowością jest również jednostronicowy, skrócony formularz informacyjny, na którym znajdą się najważniejsze parametry umowy i który każdy konsument będzie musiał otrzymać przed zawarciem umowy. Dodatkowym źródłem informacji odpowiednio poinformowanego i świadomego konsumenta mają być również wyjaśnienia udzielne przez kredytodawcę lub pośrednika kredytowego na życzenie kredytobiorcy.
Kolejna istotna zmiana dotyczy zakazu sprzedaży wiązanej, czyli takiej, która przewiduje obowiązek nabycia wraz z umową kredytową innych, dodatkowych produktów finansowych. Nie wiadomo jeszcze, czy analogiczny zakaz obejmie również sprzedaż łączną (czyli opcjonalną pakietyzacje umowy kredytu z innymi usługami finansowymi) – decyzję w tym zakresie pozostawiono w gestii państw członkowskich.
Implementacja dyrektywy będzie się również wiązała z rozszerzeniem zakresu oceny zdolności kredytowej – dyrektywa określa jej cel, standardy informacyjne, jak również uprawnienia konsumenta w przypadku oceny automatycznej, odmowy udzielenia kredytu.
Kamilla Pomorska, radca prawny w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy
Weronika Herbet-Homenda, prawnik w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
