Godziny graniczne niedziele i święta wyznaczają czas, w którym wykonywanie pracy podlega ograniczeniom (mogą być realizowane jedynie prace wynikające z katalogu prac dopuszczalnych w niedziele i święta – art. 151(10) Kodeksu pracy, dalej: k.p.). Jest też w szczególny sposób rekompensowana (art 151(11) k.p.). W przypadku powstania w tym przedziale pracy nadliczbowej przysługuje za nią 100 proc. dodatek, jeżeli niedziela lub święto były w rozkładzie czasu pracy dniami wolnymi (art. 151(1) par. 1 k.p.). Praca w tym przedziale czasu musi być również uwzględniana przy ustalaniu wypełnienia obowiązku zapewnienia co najmniej jednej niedzieli wolnej od pracy (art. 151(12)k.p.).
Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6:00 w tym dniu a godziną 6:00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Więcej piszemy o tym w Legal Alert.
Ważne! Odrębną regulację zawierają przepisy ustawy z 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 936). Poprzez określenia „wykonywanie pracy w handlu” oraz „wykonywanie czynności związanych z handlem w niedziele i święta w placówkach handlowych”, użyte w ustawie o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni należy rozumieć wykonywanie takiej pracy lub takich czynności przez pracownika lub zatrudnionego na podstawie umowy cywilnoprawnej w okresie 24 kolejnych godzin przypadających odpowiednio między godziną 24:00 w sobotę a godziną 24:00 w niedzielę i między godziną 24:00 w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 24:00 w święto. Pracodawca – inaczej niż w standardowym ujęciu wynikającym z przepisów Kodeksu pracy - nie może zmienić tego przedziału godzinowego poprzez regulacje wewnętrzne.
Czytaj też: Zakaz handlu w niedziele i święta - problemy z definicją niedzieli >>>
Czytaj również: Dla pracujących w niedziele konieczne zapewnienie jednej wolnej w miesiącu>>
Zmiana godzin
Zmiana godzin granicznych nastąpić może w regulaminie pracy bądź w obwieszczeniu o czasie pracy u tych pracodawców, którzy regulaminu nie wydają.
Typowym przykładem, w którym konieczne jest dostosowanie „czasu trwania” niedzieli i święta do organizacji pracy jest stosowanie pracy zmianowej z oznaczonymi zmianami np. od 5:00 do 13:00, 13:00-21:00, 21:00-5:00 i pracą każdego dnia tygodnia.
W wielu przypadkach potrzeby zmiany nie ma. Będzie tak zawsze wówczas, gdy praca nie jest wykonywana w niedzielę i święta, a „normalne” godziny pracy rozpoczynają się w znacznym oddaleniu od godz. 6:00.
Przykład: W biurze księgowym zatrudnionych jest kilkoro pracowników, praca odbywa się od poniedziałku do piątku w godz. 9:00-17:00.
Czytaj też: Wykonywanie pracy w handlu w niedziele a odpoczynek dobowy >>>
Czytaj też: Praca w niedzielę, święto oraz dni wolne od pracy >>>
Sytuacje graniczne
Spotkać się można niekiedy ze stwierdzeniem, że zmiana godzin niedzieli i święta dotyczyć powinna tych pracodawców, którzy zatrudniają pracowników w niedziele i święta. Jest to całkowicie błędne podejście. Każdy pracodawca – także ten, który zatrudnia pracowników wyłącznie od poniedziałku do piątku – powinien przeanalizować związek organizacji pracy z kodeksową niedzielą i świętami.
Przykład: Pracownicy pracują poniedziałek - piątek według rozkładów czasu pracy, w których planuje się dla pierwszej grupy pracowników pracę od godz. 5:00. Oczywiste powinno być, że w takim przypadku niezbędna będzie zmiana w zakresie czasu trwania niedzieli i święta, gdyż inaczej w każdy poniedziałek kalendarzowy pracownicy przez godzinę pracowaliby w niedzielę.
Na pewno warto zastanowić się nad zmianą wówczas, gdy praca wykonywana jest standardowo przez część chociażby pracowników „na styku” z niedzielą lub świętem.
Przykład: Pracownicy pracują od 6:00, poniedziałek - piątek. Pracodawca nie zatrudnia pracowników w niedziele i święta, a więc wyszedł z założenia, że nie ma potrzeby zmiany wynikających z art. 1519 k.p. godzin granicznych wyznaczających pracę w te dni. Jakiekolwiek wykonywanie pracy na polecenie przełożonego nieco wcześniej w poniedziałek – np. od 5:30 - oznacza w tym przypadku pracę w niedzielę. Sytuacje zaś, w których powstanie konieczność świadczenia pracy nieco wcześniej niż o godzinie wynikającej z rozkładu czasu pracy mogą jak najbardziej mieć miejsce.
O zmianach należy pamiętać również w sytuacjach jednostkowych, także wtedy gdy opierają się opartych na indywidualnych rozkładach czasu pracy.
Przykład: Pracownicy pracują poniedziałek - piątek w godzinach 6:30.-14:30 albo 8:00-16:00. Jeden z pracowników złożył wniosek o indywidualny rozkład czasu pracy poniedziałek - piątek 5:30 - 13:30 realizowaną zdalnie. Pracodawca chciałby się zgodzić na taki rozkład- bierze pod uwagę wskazaną przez pracownika trudną sytuację rodzinną, ze względu na indywidualną pracę świadczoną przez pracownika nie ma konieczności przez wszystkie godziny pracy współpracowania z innymi pracownikami.
Jeżeli nie zostały dokonane zmiany godzin granicznych niedzieli i święta to akceptacja wniosku nie jest możliwa. Praca wykonywana przez pracownika musiałaby być dopuszczalna do wykonywania w niedziele i święta, nawet jeżeli by była to nie będzie miał zapewnionej co najmniej jednej niedzieli wolnej od pracy w każdych 4 tygodniach, powstaną także znaczące problemy z rozliczaniem dni pracy.
Czytaj też: Pojęcie doby pracowniczej przy rozliczaniu czasu pracy >>>
Czytaj też: Ergonomiczne planowanie pracy zmianowej >>>
Czy dopuszczalne jest rozpoczynanie niedzieli w sobotę?
Istotne jest to, w jakim przedziale godzinowym może przypadać praca w niedziele i święta. Na pewno można przyjąć np. od 5:00 czy od 6:00 tego dnia, jak najbardziej także jako dzień kalendarzowy (0:00-24:00). Czy jednak można ustalić pracę uznawaną za pracę w niedzielę i święta od np. 22:00 w sobotę do 22:00 w niedzielę (odpowiednio w święto)?
PIP w swoich wytycznych (nie mają mocy obowiązujące wykładni prawa) wskazuje, że początek niedzieli nie może zostać określony na inny dzień kalendarzowy niż niedziela. Tak też przyjęto w wyroku Sądu Rejonowego w Świdnicy z 18 października 2021 r. (sygn. akt IV P 126/21). W spółce obowiązywał Regulamin Pracy, z którego wynikało, iż za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonaną między godziną 22:00 w dniu poprzednim a godziną 22:00. Sąd orzekł, iż: - W niniejszej sprawie w zasadzie bezspornym był fakt, że kiedy powód pracował na trzecią zmianę zaczynał prace w niedziele o godzinie 22, a kończył w poniedziałek o 6 rano. Okoliczność ta wynika zarówno z zeznań świadków jak i stron, potwierdzają to także zapisy ewidencji czasu pracy. Sporną była natomiast interpretacja zapisów art. 151(9) par. 2 k.p. w szczególności czy w regulaminie można było określić, że za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonaną między godziną 22:00 w dniu poprzednim, a godziną 22:00 w tym dniu. Zdaniem Sądu praca wykonywana w niedzielę od godziny 22:00 do godziny 0:00 powinna zostać zaliczona jako zmiana niedzielna, bowiem nie można przyjąć stwierdzenia, że jest to zmiana poniedziałkowa poranna. Zauważyć należy, że art. 151(9) par. 2 k.p. wskazuje, że za pracę w niedzielę lub święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6:00 w tym dniu (czyli w niedzielę lub święto) a godziną 6:00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Tym samym ustawodawca wskazał, że pracodawca może ustalić inną godzinę rozpoczęcia pracy w niedzielę, nie zaś inny dzień.
Wskazać należy, iż w analogicznym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w (...) w sprawie sygn. akt VII Pa 17/21 zajął stanowisko, iż praca od godz. 22:00 do godz. 0:00 w niedzielę zostać winna zakwalifikowana do niedzielnej doby czasu pracy, w związku z czym za dwie godziny pracy w niedzielę przysługiwać powinno wynagrodzenie powiększone o 100% dodatku w związku z art. 151(11) k.p. lub dzień wolny od pracy.
Zdaniem autora, istotą przy wyznaczaniu czasu granicznego staje się takie określenie niedzieli i święta, by maksymalnie ich czas pokrywał się z dniem kalendarzowym, by nie odrywać tego przedziału od istoty tych dni kalendarzowych- zdefiniowana u pracodawcy niedziela i święto muszą obejmować maksymalny przedział niedzieli lub święta jako dni kalendarzowych. To byłoby wypełnione przy określeniu późnych wieczornych sobotnich godzin, jako godzin rozpoczęcia niedzieli.
Patrząc na wiele opinii – w tym wskazane wyjaśnienia PIP i wyrok SR – najczęściej przyjmuje się jednak, że godzina rozpoczęcia powinna przypadać w niedzielę lub święto kalendarzowe.
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Przepisy >>
Różnie dla różnych grup pracowników
Nie tylko nic nie stoi na przeszkodzie, by dla różnych grup pracowników ustalić różne godziny graniczne tych dni, ale jest to w wielu przypadkach wręcz konieczne.
Przykład: Pracownicy produkcyjni pracują na zmiany 7:00-15:00, 15:00-23:00, 23:00-7:00, pracownicy ochrony w systemie równoważnym, zwykle 6:00-18:00, 18:00-6:00. Obie grupy pracowników pracują w niedziele i święta.
Przyjęcie jednego rozwiązania w zakresie godzin granicznych niedzieli i święta jest w tym przypadku całkowicie nietrafne. Przy założeniu, że będzie to czas 6:00 do 6:00 następnego dnia w pełni odpowiadałoby to stosowanym zmianom dla pracowników ochrony, tworzyłoby znaczące problemy w zatrudnianiu (i rozliczaniu pracy) pracowników produkcyjnych. W regulaminie (obwieszczeniu) należy wskazać np., że Za pracę w niedzielę i święta uznaje się pracę wykonywaną od godz. 6:00 tego dnia do godz. 6:00 dnia następnego, z wyjątkiem pracowników zatrudnionych w systemie zmianowym w dziale produkcji, dla których za pracę w niedzielę i święta uznaje się pracę wykonywaną pomiędzy godz. 7:00 tego dnia, a godz. 7:00 dnia następnego.
Uzasadnione może być nawet wyodrębnienie jednego stanowiska pracy, na którym specyfika pracy związana jest bądź z regularnym świadczeniem pracy „zahaczającej” o przedział niedzieli, bądź nawet praca taka realizowana jest sporadycznie. Przykładowo, zatrudniony w firmie kierowca samochodu osobowego zasadniczo pracuje od 7:00 poniedziałek - piątek, ale specyfika pracy skutkuje tym, że wyjeżdża również z pracownikami w podróże służbowe dosyć regularnie we wczesnych godzinach porannych (np. o 4:00 czy 5:00 rano). Warto byłoby ustalić, że dla stanowiska pracy kierowcy przez niedzielę i święto rozumiemy czas dnia kalendarzowego (0:00-24:00).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
