Sytuacja była następująca: Wojewoda Pomorski jeszcze w 2018 r. nałożył na Dorotę B. grzywnę w celu przymuszenia w wysokości 1 tys. zł. Dorota B., matka rocznego wówczas chłopca, uchylała się od poddania syna obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Nowym Dworze Gdańskim wezwał do zapłacenia przez matkę grzywny w wysokości tysiąca złotych w terminie dwóch miesięcy od daty otrzymania postanowienia. Minister zdrowia po rozpoznaniu zażalenia skarżącej utrzymał w mocy postanowienie organu I instancji w sprawie grzywny w celu przymuszenia.
Warto dodać, że celem grzywny jest wykonanie obowiązku szczepienia. Jej maksymalna jednorazowa wysokość to 10 tys. zł. Grzywna może być jednak nakładana wielokrotnie. Minister, odnosząc się do zarzutów skarżącej, ocenił, że postępowanie egzekucyjne mające na celu przymuszenie do wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym, tj. polegającego na zaszczepieniu małoletniego dziecka, było prowadzone w sposób prawidłowy.
Sprawdź w LEX: Czy lekarz może odmówić dalszego leczenia pacjenta, który nie wyraża zgody na obowiązkowe zaszczepienie dziecka? >
Zgoda na szczepienie
Minister uznał, że argumentacja skarżącej o nieistnieniu obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym stanowi okoliczność przewidzianą w art. 33 par. 1 pkt 6 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i tym samym jest niezasadna, bowiem nie podlega kontroli w toku tej sprawy.
Organ wyjaśnił, że zgodnie z art. 16 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody. Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie pacjenta lub jego opiekuna prawnego, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom, albo brak takiej woli.
Sprawdź w LEX: Czy zgoda rodzica nieletniej matki jest wystarczająca do dokonania czynności medycznych w odniesieniu do noworodka? >
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 6 maja 2020 r. oddalił skargę Doroty B. na postanowienie ministra zdrowia.
W ocenie Sądu, wydając postanowienie w przedmiocie nałożenia grzywny w celu przymuszenia, minister zdrowia nie naruszył przepisów i prawidłowo przyjął, że egzekucja jest dopuszczalna. Postanowienie zawiera wszystkie wymagane elementy, w tym uzasadnienie rozstrzygnięcia, a wysokość orzeczonej grzywny nie przekracza kwoty określonej w ustawie. Uzasadniono też celowość i skuteczność podjętych działań. Sąd nie stwierdził zatem żadnych nieprawidłowości w kontrolowanym orzeczeniu o zastosowaniu grzywny jako środka egzekucyjnego, zauważając, że wymierzając tę grzywnę, organy zasadnie kierowały się tym, że musi ona stanowić pewne zagrożenie finansowe, bo tylko w takiej sytuacji spełni swoją rolę i zmotywuje do wykonania zobowiązania.
Czytaj też w LEX: Podstawa prawna kryterium uprzedniego poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym w rekrutacji do publicznego przedszkola >
Skarga matki do NSA
Skarżąca złożyła skargę kasacyjną od wyroku Sądu pierwszej instancji. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:
- art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez niewłaściwe zastosowanie i wymaganie przeprowadzenia obowiązku szczepiennego u dziecka na podstawie komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego, który to akt nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa,
- obowiązek szczepienny dziecka w zakresie terminu wykonania szczepienia - nie wynika z komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego,
- przyjęcie, że poddanie dziecka szczepieniom ochronnym nie wymaga zgody rodzica, w sytuacji gdy uzyskanie tej zgody jest konieczne - co potwierdza minister zdrowia,
- art. 39 Konstytucji RP - wymaganie od obywatela poddania się eksperymentowi medycznemu bez jego zgody,
- nakaz szczepienia godzi w istotę wolności i godzi w życie osobiste – w myśl art. 48 Konstytucji RP, a także narusza wolność wyznania skarżącego.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw, dlatego nie mogła prowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku. Sąd podkreślił, że w skardze kasacyjnej nie ma żadnej argumentacji nawiązującej bezpośrednio do kwestii weryfikacji tego konkretnego środka egzekucyjnego, jakim jest nałożenie grzywny w celu przymuszenia, które zostało zastosowane w tej sprawie. Argumenty podniesione w skardze kasacyjnej podważają zasadność samego obowiązku, co wykracza poza zakres niniejszej sprawy.
Prawa o wolności konstytucyjne
Naczelny Sąd Administracyjny uznał za nietrafne zarzuty skargi kasacyjnej, które kwestionują prawidłowość nałożenia obowiązku poddania małoletniego dziecka skarżącej szczepieniu ochronnemu, w tym podstawy prawnej tego obowiązku, terminu wykonalności tego obowiązku i jego wymagalności oraz zgodności z konstytucyjnymi zasadami wolności osobistej i wolności wyznania. Niezasadności zarzutów kasacyjnych podniesionych w niniejszej sprawie nie zmienia fakt, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 maja 2023 r., SK 81/19 orzekł, że art. 17 ust. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi jest niezgodny z art. 47 Konstytucji. I to w zakresie terminu i liczby dawek określonych w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok, co jest ogłaszane przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu.
- Trybunał wskazał, że komunikat GIS nie może stanowić podstawy do stanowienia nakazów wynikających z obowiązku szczepień ochronnych. Zasugerował dostosowanie stanu prawnego w pierwszej kolejności poprzez zmianę rozporządzenia. Wynikający z przepisów obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu jest bezpośrednio wykonalny. Jego niedopełnienie aktualizuje obowiązek wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem będzie przymusowe dochodzenie poddania dziecka szczepieniu ochronnemu – podkreślił sąd II instancji.
Strasburg też chroni zdrowie publiczne
NSA przyznał wprawdzie, że obowiązek szczepienia jest ingerencją w integralność fizyczną osoby i jako przymusowa interwencja medyczna wchodzi w zakres gwarancji prawa do poszanowania życia prywatnego i art. 8 Konwencji Praw Człowieka, jednakże ustawowy nakaz szczepień i wynikające stąd sankcje administracyjne realizują ważne cele społeczne, to jest ochronę zdrowia publicznego i ochronę praw innych osób. Tak wynika z wyroku Wielkiej Izby ETPCz z 8 kwietnia 2021 r., Vavřička i inni, 47621/13.
Czytaj też w LEX: Obowiązek szczepienia a Konwencja Praw Człowieka. Omówienie wyroku Wielkiej Izby ETPC z dnia 8 kwietnia 2021 r., 47621/13 (Vavřička i inni) >
NSA stwierdza, że skoro nałożony na skarżącą z mocy prawa obowiązek szczepień miał charakter niepieniężny i organ zastosował grzywnę w celu przymuszenia, a skarżąca nie sformułowała zarzutów dotyczących nieprawidłowości w jej zastosowaniu, to skarga nie mogła zostać uwzględniona.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 marca 2024 r., sygn. akt II GSK 27/21
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
