ZUS nie ma prawa uzależniać wypłaty renty socjalnej od ubezwłasnowolnienia dziecka

Zmuszanie przez ZUS wszystkich rodzicw czy opiekunw do ubezwłasnowolniania swych niepełnosprawnych umysłowo, pełnoletnich dzieci, jest niezgodne z konstytucją orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący zasad wypłacania rent osobom z niepełnosprawnością intelektualną.

Trybunał Konstytucyjny orzekał w sprawie zgodności § 43 ust. 2 i ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń - w zakresie, w jakim przepisy te mogą być stosowane do osób innych niż małoletni, którzy nie mają przedstawiciela ustawowego oraz opiekunów faktycznych tych osób z art. 31, art. 32 ust. 1 oraz art. 30 Konstytucji.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają liczne skargi rodziców osób z niepełnosprawnością intelektualną dotyczące praktyki wypłacania ich dzieciom rent przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jest ona odmienna od stosowanej wcześniej przez ośrodki pomocy społecznej. Rodzice odczuwają nowe sposoby jako przymuszanie do inicjowania sądowych procedur ubezwłasnowolnienia dzieci. ZUS kieruje do nich pisma informacyjne m.in. takie: "Należy w terminie 14 dni dostarczyć postanowienie sądu u ustaleniu opiekuna sądowego lub potwierdzenie o złożonym w sądzie wniosku o ustanowienie opiekuna". Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich analiza obowiązujących przepisów nie zobowiązuje ZUS do inicjowania działań do zmiany statusu osoby uprawnionej. Kwestionowane we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy rozporządzenia odnoszą się do sytuacji, gdy uprawniona do renty lub emerytury osoba niepełnosprawna, która nie potrafi lub nie może się podpisać, nie posiada opiekuna prawnego. Funkcjonuje ona - bez względu na ocenę jej stanu psychicznego czy sprawności intelektualnej - w oparciu o pomoc osoby lub osób z kręgu najbliższej rodziny, najczęściej rodziców. W obecnym stanie prawnym pełnomocnictwo notarialne umożliwia faktycznym opiekunom odbieranie wszelkich przekazów pieniężnych z wyjątkiem przekazu świadczenia rentowego lub emerytalnego przekazywanego przez ZUS. Wszystkie inne świadczenia np. pomocowe mogą być im wypłacane. Zdaniem RPO nieumiejętność pisania osoby niepełnosprawnej, czy też bariery w swobodnym porozumiewaniu się z nią nie mogą być utożsamiane z niemożnością pokierowania przez niepełnosprawnego swym postępowaniem. Fakt, że osoba uprawniona nie umie lub nie może się podpisać, nie może być w świetle prawa przyczyną ubezwłasnowolnienia. Przymus inicjowania postępowań, jakiemu poddani zostali opiekunowie takich osób nie jest uzasadniony. Stosowanie kwestionowanych przepisów narusza podstawowe prawa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich odmienne do innych zasady wypłat świadczeń ZUS naruszają konstytucyjne prawa osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Trybunał Konstytucyjny podzielił argumenty podawane przez Rzecznika Praw Obywatelskich i orzekł, że § 43 ust. 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń w zakresie, w jakim przepisy te odnoszą się do wypłat renty socjalnej z powodu niepełnosprawności umysłowej osobom pełnoletnim, które nie mają przedstawiciela ustawowego, oraz w zakresie, w jakim odnoszą się do opiekunów faktycznych tych osób i do organów administracji państwowej stopnia podstawowego, zobowiązanych przez organ rentowy do wystąpienia do sądu o ustanowienie opiekuna lub kuratora dla osoby uprawnionej do renty, są niezgodne z art. 30 i art. 31 w związku z art. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji i nie są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że zmuszanie wszystkich rodziców czy faktycznych opiekunów do ubezwłasnowolniania swych niepełnosprawnych umysłowo, pełnoletnich dzieci nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach. Ubezwłasnowolnienie jest tak poważną ingerencją w prawa podmiotowe jednostki, że przepisy określają szczególne gwarancje ochrony osoby przed nieuzasadnionym wszczęciem postępowania o ubezwłasnowolnienie. W żadnym wypadku nie może uzasadniać użycia tego instrumentu wygoda urzędników, obowiązanych do organizowania i dystrybuowania różnych form pomocy, w tym świadczeń pieniężnych. Skutkiem wyroku Trybunału powinna być nowa regulacja prawna - zgodna z Konstytucją i po uprzednim ustawowym określeniu zasad stanowiących wytyczne do wydania rozporządzenia. Do tego czasu podstawą prawną wypłat renty socjalnej, jeśli osoba uprawniona do renty ma trudności z jej odbiorem, mógłby stanowić obowiązujący przepis § 43 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w brzmieniu: "Podstawę do wypłaty świadczenia na ręce opiekuna może stanowić oświadczenie osoby sprawującej faktyczną opiekę nad rencistą, potwierdzonej przez właściwy organ administracji państwowej”.

Wyrok jest ostateczny (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 listopada 2007 r., sygnatura akt U 8/05).

Patrycja Grey