W polskim porządku prawnym w maju 2023 roku pojawił się nowy rodzaj osoby prawnej – fundacja rodzinna. Podstawowym założeniem tego podmiotu jest możliwość gromadzenia mienia rodzinnego w jednym miejscu celem jego pomnażania i zarządzania w interesie beneficjentów fundacji rodzinnej, jak również wypłata świadczeń na ich rzecz. Z uwagi na charakter tego podmiotu, który służyć ma zabezpieczeniu majątku, często padają pytania o to, czy jest to instytucja lepsza od intercyzy. Przez odmienny charakter tych „narzędzi”, nie sposób porównać ich ze sobą. Poniżej przedstawiamy jednak dla Państwa analizę kluczowych aspektów fundacji rodzinnej i intercyzy, o których warto pomyśleć, przy planowaniu zabezpieczenia mienia rodzinnego.
Przeczytaj kolejny artykuł i poznaj zasady opodatkowania fundacji rodzinnej >
Podstawowe założenia fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna została wprowadzona do polskiego porządku prawnego jako narzędzie mające umożliwić zaplanowanie sukcesji firmy rodzinnej i posiadanego majątku w sposób zapewniający ochronę przed rozdrobnieniem mienia przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów przyszłych pokoleń. Umożliwia ona maksymalizowanie perspektyw inwestycyjnych z uwagi na korzystne opodatkowanie tego podmiotu oraz możliwość gromadzenia mienia rodzinnego w rękach fundacji. Jednocześnie poprzez odpowiednie skonstruowanie statutu fundacji rodzinnej można uregulować zasady wypłaty świadczeń na rzecz jej beneficjentów na warunkach odpowiadających woli fundatora.
Czytaj też: Fundacja rodzinna a prowadzenie działalności gospodarczej
Zabezpieczenie majątku rodzinnego
Fundacja rodzinna jest podmiotem bezudziałowym, dzięki czemu nie jest możliwe zajęcie uprawnień „udziałowych” beneficjenta w fundacji, jak to ma miejsce w spółkach. Dzięki temu mienie ulokowane w fundacji rodzinnej co do zasady jest bezpieczne przed ewentualnymi wierzycielami jej beneficjentów.
W świetle dyskusji nad fundacją rodzinną i intercyzą jest to o tyle istotne, że rozdzielność majątkowa jest narzędziem wykorzystywanym bardzo często w celu zabezpieczenia majątku jednego z małżonków, w sytuacji gdy drugi z nich prowadzi działalność obarczoną ryzykiem gospodarczym. Fundacja rodzinna może pełnić podobną funkcję zabezpieczenia mienia rodzinnego poprzez przeniesienie do niej odpowiednich aktywów. Kluczowym jest wówczas odpowiednie uregulowanie postanowień statutu fundacji rodzinnej w zakresie uprawnień beneficjentów i przyznanie małżonkom odpowiednich świadczeń, w tym niepieniężnych, w celu zabezpieczenia ich sytuacji.
Uniknięcie sporów o intercyzę
Świadczenia wypłacane beneficjentowi co do zasady trafiają do jego majątku osobistego. Dzięki temu wniesienie do fundacji rodzinnej majątku, w szczególności udziałów w spółkach, może częściowo pełnić funkcję intercyzy. Przykładowo bowiem, w przypadku wspólności majątkowej, w razie posiadania przez małżonka udziałów w spółce, dywidenda wypłacona z tych udziałów stanowiła będzie co do zasady wchodziła do majątku wspólnego. Jeśli te same udziały zdecydujemy się ulokować w fundacji rodzinnej, dywidenda stanowiła będzie przychód tej fundacji i dopiero następczo będzie dystrybuowana do beneficjentów, a świadczenia te stanowiły będą majątek osobisty. Tym sposobem, za pomocą fundacji rodzinnej, bez zawierania intercyzy i niewygodnych rozmów z małżonkiem na ten temat, można dokonać zmiany charakteru środków pobieranych – pośrednio – z posiadanych udziałów.
Nie uciekaj z majątkiem do fundacji rodzinnej
W toku rozważań na temat wykorzystania tej nowej instytucji w celu zabezpieczenia mienia, należy ostrzec, że nie jest dobrym rozwiązaniem ukrywanie mienia przed planowanym rozwodem (i podziałem majątku) poprzez przenoszenie go do fundacji rodzinnej. Przede wszystkim bowiem fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem oraz odpowiada za wykonanie obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora powstałego po jej ustanowieniu. Fundacja rodzinna będzie odpowiadała do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.
Drugim aspektem, na który warto zwrócić uwagę, jest kwestia obowiązku uzyskania zgody małżonka na wniesienie mienia na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej. Z uwagi na to, że czynność ta traktowana jest tak, jak darowizna, zastosowanie będą miały przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie wymaganej zgody drugiego małżonka. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w toku postępowania rejestrowego bada, czy mienie wniesione na pokrycie funduszu założycielskiego pochodziło z majątku wspólnego, a jeśli tak – czy wniesione zostało za zgodą drugiego małżonka. Braki w tym zakresie nie tylko wydłużą postępowanie rejestrowe, ale też mogą prowadzić do oddalenia wniosku o rejestrację fundacji rodzinnej, jej rozwiązania, a w efekcie – do negatywnych skutków podatkowych.
Intercyza
Rozdzielność majątkowa między małżonkami, zwana potoczne intercyzą, jest to umowa zawierana przed zawarciem lub w trakcie trwania związku małżeńskiego. Stanowi ona odejście od ustawowej regulacji wspólności ustawowej małżeńskiej polegającej na tym, iż w małżeństwie mamy do czynienia z trzema majątkami: majątkami osobistymi każdego z małżonków, tzn. majątkiem zgromadzonym przed zawarcie związku małżeńskiego oraz trzecim – majątkiem wspólnym, który powstaje w trakcie trwania związku małżeńskiego. Jest to umowa majątkowa, która reguluje kwestie majątkowe w trakcie trwania małżeństwa oraz po jego zakończeniu (np. rozwodzie). Pozwala ona m.in. na wyłączenie określonych aktywów z majątku wspólnego małżonków, co może chronić te składniki przed roszczeniami wierzycieli jednego z nich. Zawierana jest przed notariuszem, ma formę aktu notarialnego.
Ograniczone możliwość regulacji jedynie do majątku małżonków
Intercyza korzysta z zasady swobody umów, co oznacza, że strony mogą kształtować ją dowolnie i indywidualnie ustalić zasady zarządzania majątkiem - jednak w ramach obowiązujących przepisów prawa. Małżonkowie mogą również w dowolnym momencie zmienić lub rozwiązać umowę majątkową i powrócić do wspólności ustawowej małżeńskiej. Pamiętać należy, że intercyza nie prowadzi jedynie do rozdzielenia majątków małżonków. Może również stanowić o jej rozszerzeniu na poszczególne części majątku osobistego małżonka lub w całości włączyć ten majątek do majątku wspólnego. Jednak najbardziej powszechną formą ustanawiania rozdzielności majątkowej jest wyodrębnienie majątków osobistych małżonków i w całości zrezygnowanie ze wspólności ustawowej.
Najczęstszym powodem ustanawiania rozdzielności majątkowej jest po pierwsze duża dysproporcja pomiędzy majątkami małżonków. Drugim powodem jest prowadzenie przez małżonków lub jednego z nich działalności gospodarczej obarczonej ryzykiem. Rozdzielność majątkowa wyłącza konieczność uzyskiwania zgody współmałżonka na zaciąganie zobowiązań finansowych, co w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej bywa kłopotliwe. Intercyza wyłącza też możliwość egzekwowania ewentualnych zadłużeń z majątku drugiego z małżonków, co pozwala na zabezpieczenie bytu rodziny w razie problemów finansowych jednego z małżonków.
Intercyza a dziedziczenie
Intercyza nie wpływa bezpośrednio na proces dziedziczenia, chyba że w jej ramach małżonkowie zdecydują się na określone postanowienia regulujące te kwestie. Zarządzanie majątkiem jest regulowane przez umowę, ale dotyczy tylko małżonków. Zgodnie z polskim prawem spadkowym, intercyza może mieć wpływ na prawo do dziedziczenia oraz na zachowek, czyli minimalną część majątku, którą spadkobiercy muszą otrzymać. Obowiązujące przepisy prawa precyzują, że w przypadku, gdy istnieje umowa intercyzy, spadkodawca nie może w testamencie naruszyć zachowku ustawowego przysługującego małżonkowi lub wstępnym, chyba że małżonek lub wstępni zrzekli się prawa do zachowku na podstawie tej umowy. Intercyza może więc wpłynąć na to, ile spadkobiercy otrzymają po zmarłym małżonku lub wstępnym. Pamiętać jednak należy, że zawarcie intercyzy w celu wyłączenia małżonka od udziału w spadku jest nieważne, chyba że zostało zawarte z przyczyn uzasadnionych ważnym interesem małżonka lub wstępnych.
Podsumowanie
Odpowiedź na pytanie, czy fundacja rodzinna jest lepszą formą ochrony majątku niż intercyza, zależy od konkretnych potrzeb i okoliczności danej rodziny. Oba rozwiązania mają swoje zalety i wady, a ich przydatność zależy od indywidualnych potrzeb i celów, które ma osiągnąć rodzina. Fundacja rodzinna może być lepszym rozwiązaniem dla osób pragnących zapewnić długoterminową ochronę i zarządzanie majątkiem rodzinnym, szczególnie w kontekście przekazywania go kolejnym pokoleniom. Intercyza natomiast może być preferowana przez małżonków chcących uregulować kwestie majątkowe w sposób prostszy i bardziej bezpośredni, szczególnie w sytuacji, gdy głównym celem jest ochrona majątku przed potencjalnymi roszczeniami wierzycieli jednego z małżonków. Wielokrotnie narzędzia te mogą, a nawet powinny być stosowane równocześnie, celem kompleksowego zabezpieczenia mienia rodzinnego. Dobór odpowiednich środków i ich zakresu należy jednak głęboką analizą w zakresie konkretnych okoliczności i potrzeb.
Przeczytaj kolejny artykuł i poznaj zasady opodatkowania fundacji rodzinnej >
Katarzyna Rozenberg, radca prawny w Zespole ds. Fundacji Rodzinnych w Mariański Group oraz Agata Kotwica – Stefańska, adwokat w Zespole Postępowań w Mariański Group
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
