Konwencja dotycząca spraw archiwalnych. Rzym.1922.04.06.

KONWENCJA

pomiędzy Austrją, Węgrami, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbo-Kroacko-Słoweńskiem i Czechosłowacją, dotycząca spraw archiwalnych.

(Ratyfikowana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dn. 31-go sierpnia 1923 r.).

W IMIENIU

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

MY,

STANISŁAW WOJCIECHOWSKI,

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ,

Wszem wobec i każdemu z osobna, komu o tem wiedzieć należy wiadomem czynimy:

Dnia szóstego kwietnia tysiąc dziewięćset dwudziestego drugiego roku podpisana została w Rzymie pomiędzy Rządami Rzeczypospolitej Polskiej, Królestwa Włoskiego, Królestwa Węgierskiego, Republiki Austrjackiej, Królestwa Rumuńskiego, Królestwa Serbów, Kroatów i Słoweńców oraz Republiki Czechosłowackiej Konwencja, która słowo w słowo brzmi jak następuje:

Austrja, Węgry, Włochy, Polska, Rumunja, Królestwo Serbsko-Kroacko-Słoweńskie i Czechosłowacja pragnąc uregulować kwestję dotyczące archiwów i zawrzeć w tym celu umowę, Wysokie Układające się strony mianowały pełnomocnikami swymi: (pominięto),

Którzy po złożeniu swych pełnomocnictw, uznane za dobre i należyte co do formy, zgodzili się co do następującego;

Art.  1. 

Austrja i Węgry z jednej strony, a inne Państwa sygnujące niniejszą Konwencję z drugiej, jak również ostatnie Państwa pomiędzy sobą, zobowiązują się ułatwiać wszelkiemi sposobami, przewidzianemi w niniejszej konwencji zwrot i oddanie wszystkich aktów, archiwów, dokumentów i przedmiotów wszelkiego rodzaju, wymienionych w traktatach w St. Germain i Trianon.

Zwrot i względne oddanie obejmują:

A) w stosunku do Austrji:

1. Na mocy Traktatu w St. Germain, art. 191: w zastosowaniu postanowień art. 184, akty, dokumenty, dzieła sztuki i zabytki starożytności, oraz cały materjał naukowy i bibliograficzny, zabrany z terytorjów zajętych, należący bądź do Państwa, bądź do zarządów prowincjonalnych, gminnych, przytułków kościelnych, lub do innych instytucji publicznych albo prywatnych.

2. Art. 192: przedmioty tegoż rodzaju, co i przedmioty oznaczone w poprzednim numerze, które zostały zabrane od dnia 1 czerwca 1914 r. z terytorjów odstąpionych, z wyjątkiem przedmiotów, kupionych od właścicieli prywatnych.

3. Art. 93: archiwa, rejestry, plany, tytuły i dokumenty wszelkiego rodzaju, należące do zarządów cywilnych, wojskowych, skarbowych, sądowych lub z innych z odstąpionych terytorjów łącznie z tytułami, które zostały przeniesione w inne miejsce z zastrzeżeniem ustępu 2-go.

4. Art. 193: akty, dokumenty i pamiątki historyczne, znajdujące się w posiadaniu instytucji publicznych a dotyczące bezpośrednio historji terytorjów odstąpionych, które zostały z nich usunięte w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Co się tyczy Włoch okres ten sięga daty ogłoszenia Królestwa (1861). Akty, dokumenty, pamiętniki nie sięgające dwudziestu lat wstecz, a mające bezpośredni związek z historją, lub administracją terytorjum austrjackiego i które ewentualnie znajdą się na terytorjach odstąpionych będą zwrócone Rządowi Austrjackiemu przez inne Państwa podpisujące niniejszą umowę.

5. Paragrafy 10 i 13 aneksu do artykułów 249 i 250: wszystkie akty, archiwa, rachunki lub dowody rachunkowe, dokumenty i informacje wszelkiego rodzaju, umowy, świadectwa oraz inne tytuły własności wskazane w powyższych paragrafach, znajdujące się w posiadaniu władz państwowych lub instytucji kontrolowanych lub gwarantowanych przez Państwo. W sprawie zwrotu aktów i dokumentów tego samego rodzaju, znajdujących się w posiadaniu osób prywatnych, stosowane będą postanowienia Traktatu.

B) W stosunku do Węgier.

1. Na mocy Traktatu w Trianon art. 175: W stosowaniu postanowień art. 168: akty, dokumenty, zabytki starożytności i sztuki i wszelkie materjały naukowe i bibliograficzne, zabrane z terytorjów zajętych, czy to należące do Państwa, czy do rządów prowincjonalnych, handlowych, przytułków lub kościelnych, albo do innych instytucji publicznych i prywatnych.

2. Art. 176 - przedmioty tegoż rodzaju co wymienione w poprzednim numerze, które zostały zabrane począwszy od dnia 1 czerwca 1914 z terytorjów odstąpionych, z wyjątkiem przedmiotów zakupionych od prywatnych właścicieli.

3. Art. 77: archiwa regestry, plany tytuły i dokumenty wszelkiego rodzaju należące do zarządów cywilnych, wojskowych, skarbowych, sądowych lub innych, terytorjów odstąpionych, wszystkie te, które zostały przeniesione do innych miejscowości z zastrzeżeniem ustępu 2-go.

4. Art. 177, ustęp 1 i art. 178: akty, dokumenty i pamiętniki historyczne, znajdujące się w posiadaniu zakładów publicznych, mające bezpośredni związek z historją terytorjów odstąpionych, a które były z nich usunięte do 1-go czerwca 1868. Co się tyczy Włoch okres ten sięga daty proklamowania Królestwa (1861). Akty dokumenty i pamiętniki, nie sięgające dwudziestu lat wstecz i bezpośrednio dotyczące historji lub administracji terytorjum węgierskiego, które ewentualnie znajdować się będą na terytorjach przekazanych będą zwrócone Rządowi Węgierskiemu przez inne Państwa podpisujące niniejszą Konwencję.

5. Paragrafy 10 i 13 aneksu artykułów 232 i 233: wszelkie akty archiwa, rachunki, dowody rachunkowe, dokumenty i wszelkiego rodzaju informacje, umowy, świadectwa, oraz inne tytuły własności, wyszczególnione w wyżej wymienionych artykułach, a znajdujące się w posiadaniu władz państwowych, lub też instytucji, pozostających pod kontrolą, lub gwarancją państwową. W sprawie zwrotu aktów i dokumentów tego samego rodzaju, znajdujących się w posiadaniu osób prywatnych, stosowane będą postanowienia Traktatu.

Art.  2. 

Konwencja niniejsza stosuje się również do wszystkiego, co dotyczy udzielania, przewidzianego w ustępie 2-gim, artykułu 93-go Traktatu w St. Germain, oraz względnie przez ustęp 2-gi artykułu 77 Traktatu w Trianon. W braku poszczególnych umów, zawartych lub mających być zawartymi pomiędzy Państwami zainteresowanemi przez udzielanie tych archiwów, regestrów, planów, dokumentów, tytułów zastrzega się również wolny dostęp do archiwów, regestrów i innych depozytów publicznych, wymienionych w powyższych Traktatach, kontrolę, badanie, możność sporządzania kopji, wyciągów, fotografji lub odbitek innego rodzaju oraz uzyskiwania w poszczególnych wypadkach wypożyczeń na pewien czas pod warunkiem wzajemności ze strony Państw zainteresowanych, i bez uszczerbku dla spraw bieżących, jak również z obowiązkiem zachowania w dobrym stanie i nie przenoszenia archiwów i dokumentów, o których mowa.

Rozumie się, że artykuł powyższy nie dotyczy dokumentów, odnoszących się wyłącznie do administracji terytorjów Austrji, i teraźniejszych Węgier.

Umowa niniejsza ma zastosowanie do aktów, archiwów i t. p., dotyczących dawnych administracji austrjackich, węgierskich, i austrjacko-węgierskich, nietylko o ile te znajdują się na terytorjum Austrji, a względnie Węgier, lecz również na każdem innem terytorjum byłej Monarchji, przekazanem innym układającym się Państwom.

Art.  3. 

Zwrot i wydanie nastąpią bezpośrednio od jednego Państwa - drugiemu, drogą następującej procedury:

1. Każde z układających się Państw wyznaczy w ciągu miesiąca od chwili uprawomocnienia się niniejszej Konwencji jednego lub kilku rzeczoznawców, mających zbadać akty, archiwa, regestry, plany, tytuły, dokumenty wszelkiego rodzaju, wskazane w artykule pierwszym.

2. Po ukończeniu powyższego badania, każdy rzeczoznawca zakomunikuje spis aktów, archiwów i t.p. zwrotu których domaga się dla swego kraju, osobie, wyznaczonej w tym celu przez Państwo, znajdujące się w posiadaniu aktów, przedstawionych dla zbadania ewentualnie niezwłocznie dokonanym zostanie zwrot przez władze tegoż Państwa.

3. O ile, w ciągu tej procedury, rzeczoznawca, lub Państwo przechowujące dokumenty stwierdzi, że chodzi o archiwa, akty i t.p. interesujące trzecie układające się Państwo, które mogłoby domagać się ich, Państwa zainteresowane zostaną o powyższym zawiadomione i będą mogły w ciągu miesiąca od daty nadejścia tego zawiadomienia wydelegować jednego, lub kilku rzeczoznawców dla uregulowania polubownie sprawy ostatecznego przyznania aktów, archiwów i t.p. o które chodzi.

4. We wsztstkich wypadkach niezgody co do stosowania paragrafów 2-go i 3-go, jak również w braku umowy pomiędzy Państwami zainteresowanemi, sprawa przedstawioną będzie o ile tylko dwa Państwa są zainteresowane w tem - dwom rzeczoznawcom, wyznaczonym przez obydwa Państwa zainteresowane, oraz jednemu rozjemcy przewodniczącemu, wybranemu za wspólną zgodą przez tych rzeczoznawców. W wypadkach, kiedy spór dotyczyć będzie interesów kilku Państw, rozstrzygać będzie jeden rozjemca, wyznaczony za wspólną zgodą. W razie niezgody co do mianowania rozjemcy-przewodniczącego, lub też samego tylko rozjemcy takowi wybrani zostaną przez Przewodniczącego Związku Szwajcarskiego, lub w razie przeszkody, przez Przewodniczącego Rady Ligi Narodów, z pośród specjalistów, obywateli kraju innego aniżeli Państwa układające się.

O ile jedno lub kilka Państw zainteresowanych nie wyznaczy swego rzeczoznawcy w ciągu dwóch miesięcy od dnia notyfikacji im przesłanej, to rozjemca-przewodniczący, lub sam tylko rozjemca będzie mianowany zgodnie z wyżej wymienionemi postanowieniami na żądanie innych stron.

5. Rzeczoznawca i rozjemca mianowani zgodnie z brzmieniem artykułu 4-go posiadać będą również kompetencje w przedmiocie rozstrzygania, czy należy uskuteczniać udzielania, wskazane w art. 93, ustępie 2-gim Traktatu w St. Germain, oraz ustęp 2-gi Artykułu 77-go Traktatu w Trianon: sporządzić kopje autentyczne i t. d.

6. We wszystkiem co się tyczy wykonania niniejszej Konwencji, Wysokie Układające się Strony zobowiązują się zapewnić rzeczoznawcom i rozjemcom dostęp wolny i bez ograniczeń innych, niż te, które są zawarte w art. 2-gim, do wszelkich miejscowości, gdzie znajdują się wyżej wymienione dokumenty, bądź do swej głównej zwykłej siedziby, bądź do filji, lub wreszcie do wszelkiego innego miejsca. Zobowiązują się również do zapewnienia im możności badania inwentarzy, katalogów i t. p. jak również aktów należących do administracji, oraz do odnośnych instytucji o charakterze administracyjnym i ułatwić im wszelkiemi sposobami wykonanie ich zadania, nie naruszając w niczem wewnętrznych rozporządzeń każdego z Państw, dotyczących jawności omawianych aktów.

Rozumie się, że wolny dostęp dotyczy jedynie aktów sporządzonych za czasów dawnego ustroju w Austrji i na Węgrzech oraz że dostęp ten odbywać się będzie w godzinach urzędowych i w obecności urzędnika administracji, o którą w danym wypadku chodzi.

7. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się zachować w całości wszystkie archiwa, akty i t. p. wskazane w niniejszej Konwencji a znajdujące się w obecnej chwili w ich posiadaniu aż do chwili wykonania całkowitego zwrotu i wydania przewidzianych w artykule 1-ym, powstrzymać się od wszelkich innych kroków przewidzianych w niniejszej Konwencji, a mianowicie nie przedsiębrać żadnego sortowania tych aktów bez uprzedniego zawiadomienia wszystkich Układających się Państw i bez uzyskania ich upoważnienia; o ile odpowiedź na takie uprzedzenie nie zostanie wystosowana w ciągu trzech miesięcy od chwili otrzymania uprzedzenia, można będzie przystąpić do sortowania.

8. Ewentualne koszta i honorarja rozjemcy zostaną ustalone i rozdzielone za wspólną zgodą przez rzeczoznawców wzmiankowanych w poprzednich ustępach.

W razie niezgody i w braku specjalnej umowy zawartej lub zawrzeć się mającej pomiędzy Państwami zainteresowanemi, wszelkie kwestje, dotyczące kosztów i wszelkich odszkodowań, rozstrzygnięte będą według sposobu postępowania ustalonego w niniejszym artykule.

9. Zarządzenia wyżej wymienione, w tem co dotyczy przedmiotu § 5-go, artykułu 1-A) i paragrafu 5-go artykułu 1-B), niniejszej Konwencji nie wykluczają, aby zwroty powyższe nastąpiły według innych rozporządzeń i według sposobów, przewidzianych przez Traktaty w St. Germain i Trianon.

Art.  4. 

Artykuł 274 (Traktat w St. Germain), ustęp 2-gi i art. 247 (Traktat w Trianon), ustęp 2-gi. Co się tyczy archiwów, regestrów i planów odnoszących się do dziedziny własności przemysłowej, literackiej i artystycznej, do chwili rozczłonkowania Monarchji Austro-Węgierskiej, Wysokie Układające się Strony przyznają sobie wzajem, o ile przekazanie lub udzielanie tych materjałów nie jest możliwe bez szkody dla biegu spraw bieżących wspólnych interesów, prawa wzajemnego użytkowania przez swych obywateli. Przeto każdemu z Państw zainteresowanych przysługiwać będzie prawo sporządzać na własny koszt i ewentualnie przez swych pełnomocników, bez obowiązku uiszczania jakichkolwiek opłat lub podatków kopje autentyczne lub piśmienne kopje, fotografje lub rysunki, regestry, plany i wogóle wszelkich aktów, dokumentów i załączników, dotyczących praw swych obywateli; zarządy, u których znajdują się powyższe archiwa, regestry i plany, obowiązane są na żądanie stron zainteresowanych, do wydania autentycznych kopji, lub zwykłych kopji napisów, planów i wszelkich załączników ich dotyczących, przytem nie mogą być im nakazane z tego tytułu opłaty lub ciężary inne lub wyższe aniżeli obywatelom krajowym.

Art.  5. 

A) W stosunku do Austrji:

I. Traktat w St. Germain, art. 196. Odnośnie wszelkich przedmiotów mających znaczenie artystyczne, archeologiczne, naukowe lub historyczne, wchodzące w skład zbiorów, które należały uprzednio do Rządu Monarchji Austro-Węgierskiej lub do Korony, - o ile nie są one przedmiotem innych postanowień wyżej wymienionego Traktatu, Austrja zobowiązuje się:

a) podjąć rokowania z Państwami zainteresowanymi, jeżeli tego żadają od niej, o układ polubowny, na mocy którego wszystkie części wyżej wzmiankowanych zbiorów lub wszystkie przedmioty wyżej wskazane, które powinnyby należeć do spuścizny intelektualnej obszarów odstąpionych na mocy Traktatu w St. Germain, będą mogły być skierowane napowrót na zasadach wzajemności na obszar, z którego pochodzą. Co się zaś tyczy spuścizny intelektualnej terytorjów odstąpionych przez Traktat w Trianon, i które uprzednio należały do Rządu Monarchji Austro-Węgierskiej, lub do Korony, Austrja oświadcza swą gotowość podjąć rokowania z Państwami zainteresowanemi na zasadzie wzajemnych ustępstw;

b) nie zbywać, nie rozpraszać nic z powyższych zbiorów i nie rozporządzać żadnym z tych przedmiotów przez okres dwudziestu lat, chyba, że przed upływem powyższego terminu nastąpi specjalne porozumienie, natomiast zapewnić im bezpieczeństwo i dobrą konserwację i trzymać je jak również inwentarze, katalogi i dokumenty administracyjne, dotyczące powyższych zbiorów do dyspozycji studentów i rzeczoznawców, obywateli Państw podpisujących umowę, Sprzymierzonych lub Stowarzyszonych.

B) W stosunku do Węgier:

Traktat w Trianon art. 177, ustęp 2-5 co się tyczy wszelkich przedmiotów lub dokumentów, mających znaczenie artystyczne, archeologiczne, naukowe lub historyczne stanowiących część zbiorów, które należały dawniej do Rządu Monarchji Austro-Węgierskiej lub do Korony, - o ile one nie stanowią przedmiotu innych postanowień wyżej wymienionego Traktatu, Węgry zobowiązują się:

a) Pertraktować z Państwami zainteresowanemi, gdy tego od Węgier zażądają, o układ polubowny, na mocy którego wszelkie części wspomianych zbiorów lub wszelkie przedmioty lub dokumenty z powyżej wymienionych, które winnyby należeć do intelektualnego dziedzictwa powyższych Państw, będą mogły być, na zasadzie wzajemności, przewiezione z powrotem do kraju ich pochodzenia.

b) nie zbywać i nie rozpraszać nic z powyższych zbiorów i nie rozporządzać żadnym z wymienionych przedmiotów w ciągu dwudziestu lat chyba, że zostanie zawarty specjalny układ przed upływem tego terminu, natomiast zapewnić im bezpieczeństwo i dobrą konserwację, oraz trzymać je jako też inwentarze, katalogi i dokumenty administracyjne, dotyczące danych zbiorów, do dyspozycji studentów i rzeczoznawców każdego z podpisujących Sprzymierzonych Państw lub Stowarzyszonych. Nawzajem Węgry mieć będą prawo zwrócić się do danych Państw, mianowicie do Austrji, celem pertraktowania na tych samych warunkach o układy, potrzebne do przewiezienia z powrotem na Węgry zbiorów dokumentów i przedmiotów wymienionych wyżej, do których zastosowane będą gwarancje przewidziane w ustępie b).

II. Państwa, które zmierzają wystosować żądanie przewidziane przez artykuł 196 Traktatu w St. Germain i przez art. 177 Traktatu w Trianon, zawiadomią o tem Austrję, względnie Węgry, w terminie jednego roku od daty uprawomocnienia się niniejszej Umowy, przedstawią one następnie w terminie dwudziestoletnim od daty uprawomocnienia się Traktatu w St. Germain, odnośnie do Austrji, a względnie od daty uprawomocnienia się Traktatu w Trianon, odnośnie co do Węgier, żądanie wyczerpujące z wymienieniem żądanych zbiorów przedmiotów i dokumentów jak również warunków wzajemności, jakie Państwo żądające mniema, że może zaproponować.

W układach, mających być zawartemi, ustalone będą sposoby załatwiania rozbieżności zdań, wynikłych na tle wykonania tychże układów.

Art.  6. 

Postanowienia niniejszej Konwencji w niczem nie naruszają postanowień Traktatów w St. Germain i w Trianon, ani praw Komisji Odszkodowań, zwłaszcza w tem co dotyczy jej kompetencji zgodnie z ustępem 2-gim artykułu 192 Traktatu w St. Germain oraz ustępu 2-go artykułu 176 Traktatu w Trianon. Rozumie się również, że postanowienia Konwencji już zawartych pomiędzy Austrją i względnie Węgrami a jedną lub drugą z Wysokich Układających się Stron, zwłaszcza postanowienia Konwencji pomiędzy Austrją i Włochami, podpisanej w Wiedniu 4 maja 1920 r. oraz Konwencji pomiędzy Austrją a Czechosłowacją, podpisanej w Pradze 18 maja 1920 r. pozostaną całkowicie w mocy. Konwencja niniejsza nie może również przesądzać o innych poszczególnych układach już zawartych lub mogących być zawartemi w przyszłości pomiędzy jednem a drugiem z Państw zainteresowanych.

Art.  7. 

Konwencja niniejsza ratyfikowana będzie w czasie możliwie jaknajprędszym.

Każde z Państw przyśle swój dokument ratyfikacyjny Rządowi Włoskiemu, który postara się notyfikować o tem wszystkim innym Państwom, sygnującym Konwencję.

Dokumenty ratyfikacyjne złożone będą w archiwach Rządu Włoskiego.

Konwencja niniejsza uzyska moc obowiązującą w stosunku do każdego z Państw podpisujących od dnia złożenia tego dokumentu ratyfikacyjnego i od tejże chwili zacznie obowiązywać pomiędzy Państwami, które dokonały złożenia swych dokumentów ratyfikacyjnych.

Na dowód czego wymienieni wyżej pełnomocnicy podpisali Konwencję niniejszą.

Sporządzono w jednym egzemplarzu w Rzymie dnia szóstego kwietnia tysiąc dziewięćset dwudziestego drugiego roku, przyczem obydwa teksty w języku francuskim i włoskim uznane są za autentyczne, egzemplarz ten złożono w archiwach Rządu Królewskiego Włoskiego; odpisy zaś autentyczne doręczone zostaną każdemu z Państw sygnujących.

Deklaracja Delegacji Polskiej.

Delegacja Polska ma zaszczyt oświadczyć, iż ożywiona pragnieniem, by niniejsza Konwencja została przyjęta przez wszystkie Wysokie Układające się Strony nie nalega na zachowanie swych zastrzeżeń sformułowanych w dniu 7 czerwca 1921 r. i wyraża jednocześnie życzenie, by rokowania, mające być wszczętemi pomiędzy Polską a Austrją czyniły całkowicie zadość stanowisku, zajętemu przez Rząd Polski w sprawie archiwów; oprócz tego delegacja Polska ma zaszczyt oświadczyć, że podpisanie niniejszej Konwencji nie powinno być rozumiane, jako przyjęcie przez Rząd Polski propozycji w sprawie archiwów, zawartych w nocie Związkowego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Austrji, doręczonej w ubiegłym ostatnio styczniu Poselstwu Polskiemu w Wiedniu.

Sporządzono w Rzymie dnia szóstego kwietnia tysiąc dziewięćset dwudziestego drugiego roku.

Deklaracja Delegacji Czechosłowackiej

Delegacja Czechosłowacka oświadcza, iż podpisuje niniejszą Konwencję w sprawie archiwów w brzmieniu jej obecnego tekstu jedynie z następującymi zastrzeżeniami: w artykule I lit. A) numera 1 i 4, oraz lit. B) numera 1-i 4 utrzymuje słowa odnośnych traktatów pokojowych wszystkie akta etc.; w artykule II, ustęp 2 wyraźnie rozumie, iż zastrzeżenie uczynione w stosuknu do Austrji i Węgier ważne jest również dla Czechosłowacji, i że zastrzeżenie to nie może, w żadnym wypadku, przeszkodzić wolnemu dostępowi do zbiorów publicznych wspomianych w ustępie 1 tego samego artykułu;

w artykule III Nr 2 pod wyrażeniem "jeżeli zajdzie potrzeba" rozumie wypadek porozumienia pomiędzy Państwem zainteresowanym i Państwem przetrzymującym i nie uznaje wypadku sprzeciwu.

Sporządzono w Rzymie dnia szóstego kwietnia tysiąc dziewięćset dwudziestego drugiego roku.

Zaznajomniwszy się z powyższą Konwencją uznaliśmy je i uznajemy za słuszną, zarówno w całości, jak i każde z zawartych w niej postanowień, oświadczamy, że jest przyjęta, ratyfikowana i zatwierdzona i przyrzekamy, że będzie niezmiennie zachowywaną.

Na dowód czego wydaliśmy Akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

W Warszawie, dn. 31 sierpnia 1923 r.

• Identyfikator: Dz.U.1924.23.247
• Rodzaj: Umowa międzynarodowa
• Tytuł: Konwencja dotycząca spraw archiwalnych. Rzym.1922.04.06.
• Data aktu: 06/04/1922
• Data ogłoszenia: 15/03/1924
• Data wejścia w życie: 15/12/1923