Uchwalona przez Sejm 26 stycznia nowelizacja Kodeksu Wyborczego (Dz.U. z 2023 r. poz. 497), wniesiona jako projekt poselski PiS, ma w założeniu wpłynąć na zwiększenie frekwencji w wyborach. Sejm uchwalił ją mimo sprzeciwu Senatu, który podnosił, że termin wejścia w życie poprawek narusza Konstytucję. Senat wskazywał, że przewidziane w ustawie nowelizującej vacatio legis prowadzić będzie do wejścia aktu prawnego w życie w okresie ciszy legislacyjnej, biegnącej od 14 lutego 2023 r. Konstytucjonaliści uważają, że wprowadzane zmiany stanowić będą naruszeniem fundamentalnych zasad ustrojowych. 

Czytaj w LEX: Rakowska-Trela Anna, Udział jst w tworzeniu okręgów wyborczych i obwodów głosowania przez komisarzy wyborczych >

 

Zmiany mają zwiększyć frekwencję wyborczą

Nowelizacja pozwala utworzyć mniejsze stałe obwody do głosowania. Do tej pory mogły one liczyć od 500 do 4 tys. mieszkańców. Teraz stały obwód do głosowania obejmie od 200 mieszkańców.

Nowością nowelizacji jest też możliwość utworzenia stałego obwodu głosowania również na wniosek 5 proc. mieszkańców. Wyborcy wniosek składają do komisarza wyborczego. Komisarz będzie mógł dokonać podziału dotychczasowego stałego obwodu głosowania, jeżeli po podziale będzie istniała możliwość zorganizowania lokalu obwodowej komisji wyborczej.

 

Wójt ma zapewnić transport do lokalu nie tylko seniorom

Nowelizacja przewiduje, że wójt gminy wiejskiej lub wiejsko–miejskiej ma zapewniać bezpłatny przewóz pasażerski w postaci transportu publicznego w celu wzięcia udziału w głosowaniu dla wyborców ujętych w spisie wyborców w stałym obwodzie głosowania położonym na obszarze danej gminy.

Zgodnie z nowymi przepisami, wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosownia kończy 60 lat, mają prawo do bezpłatnego transportu z:

  • miejsca zamieszkania albo z miejsca pobytu (o ile wcześniej wyborca złożył stosowny wniosek) do lokalu wyborczego właściwego dla obwodu głosowania, w którego spisie wyborców ujęty jest ten wyborca, tzw. transport do lokalu;
  • lokalu wyborczego do miejsca, w którym wyborca rozpoczął podróż, tzw. transport powrotny.

Transport do lokalu oraz transport powrotny dla osób niepełnosprawnych i osób starszych zapewnia wójt gminy, w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski. Ponadto wójt gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej zorganizuje w dniu wyborów bezpłatny gminny przewóz pasażerski dla wszystkich wyborców, jeżeli w dniu głosowania nie funkcjonuje w gminie publiczny transport zbiorowy albo gdy funkcjonuje, jednak najbliższy przystanek komunikacyjny oddalony jest ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Linia komunikacyjna gminnego przewozu pasażerskiego ustalana będzie w sposób uwzględniający wszystkie miasta, osiedla, wsie, osady, kolonie i przysiółki położone w obrębie stałego obwodu głosowania. Przystanki będą wyznaczane w miejscach, w których mieszka co najmniej 5 wyborców ujętych w spisie w danym obwodzie do głosowania.

Nowelizacja określa, że wójt najpóźniej do 10 dnia przed wyborami poda do publicznej wiadomości (BIP i w sposób zwyczajowo przyjęty, np. przez ogłoszenia) informacje o organizacji gminnego przewozu pasażerskiego ze wskazaniem linii komunikacyjnej, przystanków i godzin odjazdów. Środki na opłacanie transportu do lokali wyborczych zapewni wojewoda. Zadanie bezpłatnego przewozu pasażerskiego będzie mogło być realizowane w ramach porozumień międzygminnych. O zamiarze skorzystania z transportu wyborca powinien powiadomić wójta w terminie do 13 dnia przed dniem wyborów. W przypadkach ponownych głosowań (druga tura w wyborach wójta albo w wyborach Prezydenta RP) zamiar skorzystania z transportu powinien być zgłoszony do 5 dnia przed dniem ponownego głosowania. Zgłoszenie zamiaru może być dokonane ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. Po uzyskaniu zgłoszenia wójt (najpóźniej na 3 dni przed dniem głosowania) poinformuje wyborcę o godzinie transportu do lokalu.

Czytaj też:
Borski Maciej, Prawo do głosowania osób niewidomych, słabowidzących i ociemniałych – zagadnienia wybrane >
Czytaj w LEX: Rakowska-Trela Anna, Archiwizacja dokumentów wyborczych >

Zmiany w składzie i trybie działania komisji wyborczych

Nowelizacja zmienia skład i tryb działania komisji wyborczych. Rezygnuje się z powoływania dwóch obwodowych komisji wyborczych: do spraw głosowania i do spraw liczenia głosów. Będzie jedna komisja obwodowej, która po przeprowadzeniu glosowania ustali jego wyniki. W momencie rozpoczęcia głosowania aż do jego zakończenia w lokalu wyborczym muszą być równocześnie obecni członkowie obwodowej komisji wyborczej w liczbie stanowiącej, co najmniej 1/2 jej pełnego składu, w tym przewodniczący komisji lub jego zastępca (było 2/3 pełnego składu komisji).

Nowelizacja wprowadza wymóg, by przed ustaleniem przez obwodową komisję wyborczą ważności karty do głosowania, ważności głosu, oddania głosu na daną listę lub na danego kandydata, każda z kart do głosowania była okazywana wszystkim obecnym członkom obwodowej komisji wyborczej. Niedopuszczalne będzie wykonywanie czynności związanych z ustaleniem wyników głosowania przez grupy członków obwodowych komisji wyborczych lub przez pojedynczych jej członków oddzielnie lub tworzenie z członków obwodowych komisji wyborczych grup roboczych, które wykonywałyby oddzielnie czynności po zakończeniu głosownia.

Zmiany dotyczą także składów okręgowych i rejonowych komisji wyborczych zamiast sędziów w komisjach mają zasiadać osoby "mające wyższe wykształcenie prawnicze oraz dające rękojmię należytego pełnienia tej funkcji" a także z urzędu, jako jej przewodniczący, komisarz wyborczy. Komisja okręgowa może liczyć od 4 do 10 członków.  Przepisy zastrzegają, że w skład komisji nie może być powołana osoba, która ukończyła 70 lat i dopuszczają, a wkładzie komisji może być także powołany sędzia w stanie spoczynku, który nie ukończył 70 lat.

Terytorialne komisje wyborcze także będą funkcjonować w zmienionych (liczebnie) składach. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 178 w skład terytorialnej komisji wyborczej (obecnie 9 osób) wchodzi:

  1. 9 osób w jednostkach samorządu terytorialnego do 20 000 mieszkańców,
  2. 11 osób w jednostkach samorządu terytorialnego do 100 000 mieszkańców,
  3. 13 osób w jednostkach samorządu terytorialnego do 500 000 mieszkańców,
  4.  15 osób w jednostkach samorządu terytorialnego powyżej 500 000 mieszkańców.

Tryb powołania członków terytorialnych komisji wyborczych będzie analogiczny do obecnie obowiązującego.

 

Mąż zaufania nagra przebieg głosowania

Podczas prac w parlamencie przyjęte zostały poprawki PiS dotyczące nagrywania prac obwodowej komisji wyborczej przez mężów zaufania z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących. Do tej pory mężowie zaufania mogli rejestrować czynności komisji do rozpoczęcia głosowania, czyli m.in. - sprawdzenie czy urna jest pusta, zamknięcie urny i jej opieczętowanie i sprawdzenie czy na miejscu znajduje się spis wyborców i potrzebna liczba kart do głosowania. A następnie rejestrować prace komisji dopiero od zamknięcia lokalu wyborczego do podpisania protokołu.
Przyjęta poprawka mówi natomiast, że czynności obwodowej komisji wyborczej mogą być rejestrowane przez mężów zaufania od momentu podjęcia przez komisję pierwszych czynności aż do podpisania protokołu.

Mężowie zaufania będą otrzymywać też dietę w wysokości 40 proc. zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych.

Dieta będzie wypłacana wyłącznie tym mężom zaufania, którzy obserwowali głosowanie co najmniej 5 godzin i obserwowali cały przebieg głosowania do momentu podpisania protokołu głosowania.

Zobacz nagranie szkolenia: Zadania urzędników wyborczych >

Inne istotne zmiany nowelizacji

  • wyłącza możliwość głosowania na podstawie paszportu obywatela stale zamieszkującego za granicą. Do tej pory komisja obwodowa miała obowiązek ujęcia takiej osoby w spisie wyborców. Przepis ten budził wiele wątpliwości pod kątem wymaganej dokumentacji i mógł być wykorzystywany do nadużyć.
  • zmiana w zbierania podpisów obywateli popierających utworzenie komitetu wyborczego, listy kandydatów czy kandydata. Takie wykazy koniecznie będą musiały wskazywać dzień (datę) udzielanego poparcia. Dotychczas obowiązkowe były jedynie: czytelnie wpisane ich imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL oraz własnoręcznie złożone podpisy obywateli. Wskazanie przez osobę popierającą daty udzielonego poparcia zapobiegnie praktykom zbierania podpisów przed dozwolonym terminem, to jest przed formalnym ustaleniem daty wyborów.
  • zmiana podmiotu, do którego kierowana jest skarga w sprawach okręgów wyborczych. Dotychczas organem właściwym do rozpoznania takiej skargi była Państwowa Komisja Wyborcza. Kompetencję tę przejmie sąd administracyjny. W konsekwencji od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego przysługiwać będzie skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

 

Powstanie rejestr wyborców

Nowelizacja zakłada też powstanie Centralnego Rejestru Wyborców. Zamiast blisko 2,5 tys. gminnych baz danych o wyborcach, powstanie jeden, centralny. Gminy nie będą musiały wymieniać się informacjami o wyborcach zmieniających miejsce głosowania. Więcej o tym rozwiązaniu w tekście: Powstanie jeden Centralny Rejestr Wyborców zamiast wielu gminnych

Sejm nowelizował też przepisy Kodeksu Wyborczego w zakresie potwierdzenia dalszego przysługiwania w wyborach lokalnych praw wyborczych obywatelom Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, analogicznych do tych, które posiadali do momentu opuszczenia Unii Europejskiej przez ich kraj.

Czytaj w LEX: Rejestr wyborców i spis wyborców >

Sprawdź w LEX:  Jak długo powinny być umieszczone w BIP nazwiska członków okręgowych komisji wyborczych? >

Termin wejścia w życie przepisów

Generalnie ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, czyli w dniu 31 marca 2023 r., z wyjątkiem:

  • przepisów wdrażających umowę Rzeczpospolitej Polskiej ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – przepisy wejdą w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia;
  • przepisów tworzących i określających funkcjonowanie Centralnego Rejestru Wyborców – termin uruchomienia Centralnego Rejestru wyborców, określi Prezes Rady Ministrów w specjalnym komunikacie wydanym po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej; komunikat zostanie opublikowany w Dzienniku Ustaw;
  • przepisów określających zasady przekazywania przez mężów zaufania ministrowi informatyzacji materiałów z zarejestrowanym przebiegiem czynności obwodowej komisji wyborczej oraz przepisów zobowiązujących pełnomocników wyborczych do informowania właściwego ministra o osobach, które będą pełniły funkcję mężów zaufania – termin uruchomienia usługi przekazywania materiałów sporządzonych przez mężów zaufania korzystających własnych urządzeń rejestrujących oraz usługi przekazywania informacji o osobach, którą będą pełniły funkcję mężów zaufania, określi Prezes Rady Ministrów w specjalnym komunikacie wydanym po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej; komunikat zostanie opublikowany w Dzienniku Ustaw.

Zmienione przepisy Kodeksu wyborczego w odniesieniu do wyborów do organów jednostek samorządu terytorialnego (stanowiących i wykonawczych) znajdą zastosowanie do kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego następujących po kadencji, w czasie, której ustawa weszła w życie.

 

Kodeks wyborczy. Przepisy

Sprawdź