Kara w postaci ograniczenia wolności stanowi pewnego rodzaju alternatywę dla krótkoterminowej kary pozbawienia wolności oraz dla trudnej do spłacenia grzywny. Jest to jedna z kar wolnościowych co oznacza, że jej istotą nie jest odizolowanie skazanego od społeczeństwa. Kara ograniczenia wolności może polegać na nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne lub potrąceniu od 10 do 25 proc. wynagrodzenia na wybrany przez sąd cel społeczny.
Obowiązki i potrącenie, orzeka się łącznie lub osobno. Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej 1 miesiąc, najdłużej 2 lata. Górna granica wymierzenia kary ograniczenia wolności obowiązuje także przy wymierzeniu tej kary jako kary łącznej lub w sytuacji nadzwyczajnego obostrzenia tej kary.
Czytaj także: Prace społeczne są użyteczne, ale COVID-19 uderza w ich wykonanie>>
Kontrola nad przebiegiem pracy społecznej
Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. Wykonuje się ją w miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem tej kary w innym miejscu. Nadzorem nad wykonaniem tego rodzaju kary oraz orzekaniem w sprawach z nią związanych zajmuje się sąd rejonowy, w okręgu którego kara jest lub ma być wykonywana. Czynnościami związanymi z organizacją i kontrolą wykonywania kary ograniczenia wolności zajmuje się sądowy kurator zawodowy. Przede wszystkim kurator wzywa skazanego do odbycia kary oraz poucza go o jego prawach i obowiązkach oraz konsekwencjach wynikających z uchylania się od odbywania kary, a także określa, po wysłuchaniu skazanego, rodzaj, miejsce i termin rozpoczęcia pracy, o następnie informuje właściwy organ gminy i podmiot, na rzecz którego będzie wykonywana praca.
Zmiana rodzaju, miejsca lub terminu rozpoczęcia pracy może nastąpić na podstawie decyzji sądowego kuratora zawodowego w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
Miejsce wykonywania pracy
W celu wykonania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne sąd przesyła odpis orzeczenia właściwemu sądowemu kuratorowi zawodowemu. Organ samorządu terytorialnego (wójt, burmistrz lub prezydent miasta) ma obowiązek wyznaczyć miejsca, w których skazany będzie wykonywał pracę społeczną. W związku z tym organ prowadzi wykaz podmiotów na rzecz których skazani mogliby wykonywać pracę oraz dane osoby odpowiedzialnej za organizowanie i kontrolowanie pracy.
Obowiązek umożliwienia skazanym wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne ustawa nakłada także na podmioty, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim, a także państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne oraz spółki prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub gminy, powiatu bądź województwa. Praca może być też wykonywana na rzecz instytucji lub organizacji reprezentujących społeczność lokalną, placówek oświatowo-wychowawczych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, podmiotów leczniczych, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, fundacji stowarzyszeń i innych instytucji lub organizacji użyteczności publicznej, niosących pomoc charytatywną, za ich zgodą.
Skazany to również pracownik
Rozpoczęcie odbywania kary w opisywanej formie następuje w dniu, w którym skazany przystąpił do wykonywania wskazanej pracy. Pracodawca jest obowiązany przyjąć skazanego w celu wykonywania pracy, pouczyć go o obowiązku sumiennej pracy oraz konieczności przestrzegania ustalonego w miejscu pracy porządku i dyscypliny. Przy przydziale pracy musi uwzględnić wiek skazanego, stan jego zdrowia oraz w miarę możliwości posiadane kwalifikacje. Czas pracy skazanego nie może przekroczyć 8 godzin na dobę, a na jego wniosek może być przedłużony do 12 godzin. Wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne może odbywać się także w dni ustawowo wolne od pracy i dni wolne od pracy u danego podmiotu, na rzecz którego jest ona wykonywana.
Pracodawca przydziela skazanemu pracę w wymiarze godzin określonym w orzeczeniu i dokonuje podziału godzin pracy na dni w sposób odpowiadający organizacji wykonywanej pracy, uwzględniając w miarę możliwości prośbę skazanego. Wskazuje kuratorowi osobę odpowiedzialną za organizowanie i kontrolowanie pracy skazanych. Ta ma obowiązek ustalić harmonogram pracy skazanych, określając czas, miejsce i rodzaj pracy na okres co najmniej jednego miesiąca, który przekazuje kuratorowi. Przynajmniej raz w miesiącu albo na żądanie sądowego kuratora zawodowego, przekazuje mu informację dotyczącą: wykonania harmonogramu pracy, liczby godzin przepracowanych przez skazanego, rodzaju wykonywanej przez niego pracy, dnia rozpoczęcia i zakończenia pracy, niezgłoszenia się do pracy, niepodjęcia przydzielonej pracy oraz opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia.
Pracodawca prowadzi ewidencję prac wykonanych przez skazanych, w szczególności dotyczącą zbiorczego wymiaru godzin przepracowanych przez skazanych oraz zbiorczego wymiaru godzin określonych w orzeczeniach. Informacje z ewidencji przekazuje się sądowemu kuratorowi zawodowemu w terminach przez niego wyznaczonych.
Konsekwencje uchylenia się od odbycia kary
Jeżeli skazany nie stawi się na wezwanie lub nie wyrazi zgody na podjęcie pracy albo nie podejmie pracy w wyznaczonym terminie lub w inny sposób będzie się uchylał od odbywania kary kurator skieruje do sądu wniosek o orzeczenie kary zastępczej.
Sąd, a także sądowy kurator zawodowy mogą w każdym czasie żądać od skazanego wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary ograniczenia wolności i w tym celu wzywać skazanego do osobistego stawiennictwa. Niedochowanie tego obowiązku może być uznane za uchylanie się od obycia kary.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2022 r. poz. 559)
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. 2021 r. poz. 53)
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie trybu postępowania przy zawieraniu przez podmioty uprawnione umowy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków skazanych wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne oraz pracę społecznie użyteczną (Dz.U. Nr 98, poz. 632)
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz praca społecznie użyteczna (Dz.U. Nr 98, poz. 634)