Charakterystyczny przykład to sędzia Paweł Kołodziejski powołany do Izby Karnej Sądu Najwyższego w marcu tego roku, który objął urząd pod koniec kwietnia składa wnioski o wyłączenie od rozpoznania sprawy. Podstawą jest art. 41 § 1 k.p.k. w związku z art. 42 § 1 i 4 k.p.k. oraz art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Rozpoznawanie kasacji
Problem dotyczy sprawy, w której obrońca skazanego P. M. wniósł na jego korzyść kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego z 27 stycznia 2021 r. i zarządzeniem Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Karnej przydzielona do referatu SSN Marka Motuka. Zarządzeniem tym w lutym 2022 r. sprawa została skierowana do rozpoznania na rozprawie w maju 2022 r. w składzie trzyosobowym ( SSN Marek Motuk oraz sędziowie SN Igor Zgoliński i Antoni Bojańczyk).
Czytaj też: W SN wylosowano kandydatów do Izby Odpowiedzialności Zawodowej>>
Tymczasem do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek skazanego o wyłączenie całego składu wyznaczonego do rozpoznania jego sprawy, z uwagi na fakt, że wszyscy trzej sędziowie, wyznaczeni do rozpoznania sprawy, zostali powołani na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, a zaskarżone kasacją orzeczenie również zapadło z udziałem sędziów powołanych w tej procedurze.
Zdaniem skazanego, okoliczność ta może wywrzeć wpływ na sposób rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy kwestii dopuszczalności i prawidłowości składu, który wydał zaskarżony kasacją wyrok.
Nominowani przez neoKRS
Orzeczeniem z 8 czerwca 2022 r. Sąd Najwyższy postanowił wyłączyć sędziów Sądu Najwyższego Marka Motuka, Igora Zgolińskiego i Antoniego Bojańczyka od rozpoznania sprawy.
Sąd argumentując, iż „Biorąc pod uwagę fakt, że wszyscy trzej wyznaczeni do rozpoznania sprawy sędziowie Sądu Najwyższego otrzymali nominacje na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego w tej samej procedurze, co orzekający zaskarżonym wyrokiem dwaj sędziowie Sądu Apelacyjnego na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r.– zachodzi niebezpieczeństwo, iż fakt ten może wywrzeć wpływ na zdolność bezstronnego orzekania w niniejszej sprawie podczas oceny wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.
Orzekanie w tym postępowaniu przez objętych wnioskiem sędziów naruszałoby bowiem sedno zakazu nemo iudex in causa sua, ponieważ okoliczności poddane badaniu z urzędu w tym postępowaniu, dotyczą także członków składu orzekającego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2022 r., V KO 43/22).
Sprawa przydzielona, sędzia chce wyłączenia
Prezes Sądu Najwyższego w konsekwencji przydzieliła sprawę do referatu sędziego Pawła Kołodziejskiego. Jednak wyznaczony sędzia złożył, w trybie art. 42 § 1 k.p.k. w zw. z art. 41 § 1 k.p.k., wniosek o wyłączenie go od rozpoznania opisanej sprawy, albowiem na urząd sędziego Sądu Najwyższego został powołany przez Prezydenta RP postanowieniem z 7 marca 2022 r., także na podstawie rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa w składzie ukształtowanym na podstawie przepisów kwestionowanych przez skarżącego.
Sąd Najwyższy orzekł, że sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Kwestią wyłączenia sędziego w opisanej wyżej sytuacji, tj. w układzie, gdy o zarzucie nienależytej obsady sądu spowodowanej wadliwością postępowania nominacyjnego prowadzonego przed Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną stosownie do przepisów ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa.
Pominięcie orzeczenia TK?
Tym samym Sąd Najwyższy nie uwzględnił orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Przepis dopuszczający rozpoznanie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, w skład której wchodzą sędziowie wybrani na podstawie art. 9a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa – został uznany za niezgodny z Konstytucją RP wyrokami Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 marca 2020 r. (sygn. akt P 22/19) i 12 marca 2020 r. utracił moc w tym zakresie.
W poprzednich latach Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że wyłączenie sędziego z mocy prawa jest rozwiązaniem wyjątkowym. Stanowi ono odstępstwo od reguły, że każdy sędzia jest władny do orzekania w sprawie należącej do właściwości sądu, w którym orzeka. Odstępstwo to powinno obejmować wyłącznie nadzwyczajne sytuacje, które silnie przemawiają za koniecznością powstrzymania się sędziego od udziału w danej sprawie.
W obawie o odszkodowania
Sąd Najwyższy jednoosobowo przez sędziego Waldemara Płóciennika uznał, że w zaistniałej sytuacji udział wyznaczonego sędziego w rozpoznaniu kasacji stanowiłby naruszenie zakazu nemo iudex in causa sua. A ponadto mógłby realnie prowadzić do naruszenia standardu z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i uznania, że taki skład orzekający w ogóle nie stanowi niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, co mogłoby skutkować m.in. odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa (zob. także: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 2 czerwca 2022 r., I KZP 2/22).
W tym stanie rzeczy, podzielając wątpliwości podnoszone przez wyznaczonego sędziego, należało wyłączyć SSN Pawła Kołodziejskiego od udziału w sprawie.
Sygn. akt V KO 69/22, postanowienie z 28 lipca 2022 r.
