Dziś, żeby móc ubiegać się o emeryturę pomostową trzeba najpierw zwolnić się z pracy i dopiero potem można wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przyznanie świadczenia. Niestety wielu osobom, które to zrobiły, bo sądziły, że mają staż uprawniający do uzyskania pomostówki, ZUS wydaje decyzje odmowne. Ci, którzy chcą przejść na emeryturę pomostową, ale wcześniej usiłują sprawdzić, czy są do niej już uprawnieni i w jakiej wysokości będzie przysługiwało im świadczenie, praktycznie nie mają możliwości zweryfikowania swojego stażu pracy bez rozwiązywania umowy o pracę. To jeden z warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej.
Zobacz procedurę w LEX: Kostrzewa Piotr, Praca w szczególnych warunkach >
– Rzeczywiście trudno jest zweryfikować staż pracy, zwłaszcza ten w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, bo ZUS może oprzeć decyzje odmowną tylko na przesłance nierozwiązania umowy o pracę, nie analizując szczegółowo stażu – wyjaśnia Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego. I dodaje: – W pułapce obowiązującego prawa znalazło się wiele osób, które wykonywały bądź jeszcze wykonują prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Rząd chce to naprawić. We wtorek 15 lutego projektem ma zająć się rząd.
Czytaj również: Potrzebne zmiany przy emeryturach pomostowych>>
Procedura zawiodła, konieczna jest zmiana prawa
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przyznaje, że już w 2011 r. otrzymywało sygnały, że warunek niepozostawania przez ubezpieczonego w stosunku pracy stanowi dla niego bardzo duże utrudnienie w postępowaniu o ustalenie prawa do emerytury pomostowej. Naraża go bowiem na utratę jedynego źródła dochodu bez żadnej gwarancji ustalenia tego prawa. Postulowano więc wprowadzenie możliwości weryfikacji dokumentacji niezbędnej do przyznania emerytury pomostowej, w tym m.in. tej, która potwierdza okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przed rozwiązaniem stosunku pracy.
Ponad 10 lat temu, 19 października 2011 r. do wszystkich oddziałów ZUS w Polsce trafiło pismo, w którym zobowiązano organy rentowe, aby m.in. w sprawach o przyznanie emerytury pomostowej analizować całość dokumentacji zgromadzonej w aktach w celu sprawdzenia, czy poza warunkiem rozwiązania stosunku (stosunków) pracy, spełnione zostały pozostałe warunki (w tym również stażowe), wymagane do przyznania tego świadczenia. Ponadto z tego pisma wynikało jednoznacznie, że w przypadku, gdy jedyną przyczyną odmowy prawa do emerytury pomostowej jest nierozwiązanie stosunku (stosunków) pracy, w decyzji odmawiającej należało wyraźnie ten fakt stwierdzić. Konieczność dalszego stosowania powyższych zasad została oddziałom ZUS przypomniana pismem członka Zarządu ZUS z dnia 13 stycznia 2020 r.
- Wydawało się więc, że decyzja wydana przez organ rentowy z uwzględnieniem powyższej procedury, w sposób wystarczający gwarantuje, że po rozwiązaniu stosunku pracy przez ubezpieczonego, przy spełnieniu pozostałych warunków, świadczenie w postaci emerytury pomostowej będzie przyznane, co w konsekwencji miało powodować brak konieczności modyfikowania przepisu art. 4 pkt 7 ustawy o emeryturach pomostowych. Rzeczywistość jednak zweryfikowała to założenie – wyjaśniają autorzy projektu. Jak twierdzą, do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (a następnie do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej) zaczęły wpływać coraz liczniejsze sygnały od ubezpieczonych oraz organizacji związkowych, z których wynikało, że procedura działania organów rentowych zawodzi. Nadal bowiem występują w praktyce częste przypadki weryfikowania przez organy rentowe w „drugich” decyzjach w przedmiocie prawa do emerytury pomostowej swych wcześniejszych ustaleń co do stażu pracy (zarówno ogólnego, jak i szczególnego) z „pierwszych” decyzji o odmowie prawa do emerytury pomostowej.
Zdaniem dr. Antoniego Kolka, prezesa spółki Instytut Emerytalny, przygotowane przez rząd rozwiązania niewiele zmieniają w obszarze emerytur pomostowych, dlatego uzyskały poparcie stron w Radzie Dialogu Społecznego. - Zmiany mają jedynie charakter uszczelniający, ale w żadnym stopniu nie rozwiązują problemu wcześniejszych emerytur – mówi dr Kolek. Według niego, projektując system ubezpieczeń społecznym powinniśmy myśleć o horyzoncie 20 –tu, 30 –tu lat. - Jest to kolejny przykład działań, gdzie nie rozwiązujemy problemów społecznych, ale tworzymy nowe, gdyż za kilka lat świadczeniobiorcy korzystający z emerytur pomostowych upomną się o wyższe świadczenia – dodaje.
Czytaj w LEX: Grzelińska Joanna, Składka na fundusz emerytur pomostowych >
Sebastian Koćwin, wiceprzewodniczący OPZZ powiedział nam, że projekt wraz z uzasadnieniem został uzgodniony na posiedzeniu plenarnym RDS 20 października i ma poparcie strony rządowej. - Fakt, że w ponad 12-letnim okresie obowiązywania ustawy o emeryturach pomostowych (ustawa weszła w życie 1 stycznia 2009 r.) dokonywane dotychczas w niej nieliczne zmiany miały jedynie charakter dostosowawczy i były związane z wejściem w życie nowych przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym w szczególności modyfikujących warunki nabywania prawa do emerytury. Nie dokonywano w tej ustawie więc żadnych zmian, które by modyfikowały jej regulacje o podstawowym znaczeniu – podkreśla wiceprzewodniczący Koćwin.
Jak twierdzi, pierwszy istotny problem, jaki pojawił się w stosowaniu tej ustawy był związany z warunkiem niepozostawania przez ubezpieczonego w stosunku pracy. - OPZZ wielokrotnie postulowało, aby ten warunek usunąć z ustawy, bowiem często się zdarzało, że według pracownika przepracował on wymaganą liczbę lat w warunkach szczególnych czy o szczególnych charakterze, zwolnił się z pracy zgodnie z art. 4 pkt 7 ustawy, złożył dokumenty do ZUS, a tam okazywało się, że danemu pracownikowi brakuje miesiąca czy dwóch miesięcy do uzyskania uprawnień. W tej sytuacji pracownik pozostawał na przysłowiowym lodzie, ponieważ utracił praktycznie możliwość „dorobienia” tego brakującego okresu do uprawnienia emerytalnego – zaznacza wiceprzewodniczący OPZZ. Jak mówi, inne postulaty związku, m.in. likwidacja wygasającego charakteru emerytur pomostowych czy rozszerzenie wykazu prac w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze czekają na realizację.
Jakie będą zmiany?
Projektodawcy chcą uchylić art. 4 pkt 7 ustawy o emeryturach pomostowych. Jak tłumaczą, propozycja ta nie oznacza jednak, że warunek niepozostawania w stosunku pracy nie będzie miał już żadnego znaczenia dla konstrukcji przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. - Przeciwnie, aby zachować charakter świadczenia w postaci emerytury pomostowej (które zostało skierowane do osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, u których wraz z wiekiem bardzo istotnie zmniejsza się możliwość wykonywania pracy, związana z malejącą wydolnością psychofizyczną pracownika), należało tę przesłankę przekształcić (podobnie jak to ma miejsce na gruncie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – Dz. U. z 2021 r. poz. 291, z późn. zm.) w przesłankę realizacji nabytego już prawa do emerytury pomostowej – czytamy w założeniach do projektu ustawy. Zaproponowano bowiem, aby w postępowaniu o przyznanie emerytury pomostowej przez organ rentowy był stosowany również przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 1 pkt 2 projektu ustawy), zgodnie z którym „prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego”.
Czytaj w LEX: Kozłowska Małgorzata, Rozwiązanie stosunku pracy jako warunek wypłaty emerytury >
W praktyce więc osoba, która wystąpi do ZUS z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej nie będzie już musiała rozwiązywać umowy o pracę. Zrobi to dopiero po wydaniu przez ZUS decyzji o przyznaniu prawa do emerytury pomostowej. W tym czasie (tj. do zakończenia stosunku pracy) wypłata przyznanego jej przez organ rentowy świadczenia będzie zawieszona.
- W ten sposób ulegnie także rozszerzeniu zakres kontroli decyzji organu rentowego (co do spełniania poszczególnych warunków ustawowych nabycia prawa do emerytury pomostowej) dokonywanej w sądowym postępowaniu odwoławczym. Dotychczas bowiem w sytuacji zaskarżenia decyzji organu rentowego o odmowie przyznania prawa do emerytury pomostowej, spowodowanej m.in. nierozwiązaniem przez niego stosunku pracy, postępowanie odwoławcze ograniczało się jedynie do zbadania przez sąd prawidłowości braku ustalenia tej przesłanki przez organ rentowy (nie były badane natomiast pozostałe przesłanki, np. te związane z ustaleniem wymaganego stażu pracy ogólnego bądź szczególnego). Jeżeli w postępowaniu odwoławczym sąd potwierdził, że odwołujący się nie rozwiązał stosunku pracy, mógł wówczas oddalić odwołanie jedynie z tej własnej przyczyny. Orzecznictwo bowiem potwierdziło, że ustalenie przez sąd, iż ubezpieczony nie wypełnia jednej z kumulatywnych przesłanek ustalenia prawa do emerytury, zwalnia go z obowiązku badania pozostałych przesłanek – przekonuje resort.
Szersze uprawnienia PIP nie rozwiążą problemu wykazu ustalanego przez pracodawców
Projekt przewiduje też rozszerzenie zakresu kontroli dokonywanej przez PIP – w związku ze skargą pracownika złożoną w trybie art. 41 ust 6 ustawy o emeryturach pomostowych – o możliwość kontroli wykazu stanowisk, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, prowadzonego na podstawie art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Zmiana ustawy o PIP ma pozwolić temu organowi na merytoryczną ocenę procesu kwalifikowania przez pracodawcę wykonywanych u niego prac jako prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, według kryteriów wskazanych w art. 3 ust. 1–3 ustawy o emeryturach pomostowych. - W projektowanej ustawie zostało zaproponowane rozszerzenie zadań PIP o kontrolę prowadzonego przez pracodawcę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie przepisu art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Wymagało to dokonania zmian w przepisach art. 10 ust. 1 pkt 9a i art. 11a ustawy o PIP – czytamy w założeniach.
Ostrożna w ocenie tej propozycji jest mec. Magdalena Januszewska. – Szersze uprawnienia inspekcji pracy nie rozwiążą wszystkich problemów, jakie pojawiają się na tle stosowania tego przepisu. Szczególnie w odniesieniu do minionych lat. Często bowiem to dopiero na etapie postępowania o emeryturę pomostową pracownik orientuje się, że jego stanowisko lub jedynie on sam nie został zgłoszony we właściwych rejestrach i nie była za niego odprowadzana składka na Fundusz Emerytur Pomostowych. Przed sądem powszechnym trzeba wówczas dowodzić, że pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, mimo braku ujawnienia tego faktu w odpowiednich rejestrach – zauważa mec. Januszewska.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
