Nie ulega wątpliwości, że zagadnienia dotyczące funkcjonowania kredytów hipotecznych waloryzowanych do walut obcych są niezwykle istotnym problemem prawnym i społecznym , a jego rozwiązanie należy z pewnością do największych wyzwań stojących obecnie przed polskim Wymiarem Sprawiedliwości. Jednym z działań podjętych w celu realizacji tego zadania jest powołanie w Sądzie Okręgowym w Warszawie XXVIII Wydziału Cywilnego, często potocznie określanego jako wydział „frankowy” czy też wydział do spraw „frankowych” .
Ze względu na wagę postawionych przez nim zagadnień, funkcjonowanie tego wydziału budzi od początku duże zainteresowanie – nie tylko stron i ich pełnomocników, ale także i mediów. W tym kontekście duże zdziwienie wzbudził we mnie osobliwy czy wręcz radykalny pomysł zawarty w publikacji sędziego Zbigniewa Miczka, by w ogóle rozpatrywać XXVIII Wydział Cywilny Sądu Okręgowego w Warszawie pod kątem spełniania przez niego kryteriów „sądu wyjątkowego” w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP (Czy sąd do spraw kredytów walutowych jest sądem wyjątkowym w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji?, Monitor Prawa Bankowego, wrzesień 2021, str. 64 - 80).
Czytaj także: Sędzia Niewiadomski: Wydział do spraw frankowych już wydaje ważne orzeczenia>>
Należy więc stanowczo zaakcentować i podkreślić, iż XXVIII Wydział Cywilny Sądu Okręgowego w Warszawie nie stanowi oczywiście „sądu wyjątkowego” i nie ma w istocie żadnych argumentów by mieć w tym zakresie jakiekolwiek wątpliwości. W powyższej publikacji nie przeprowadzono bowiem głębszej analizy pojęcia „sąd wyjątkowy” na gruncie Konstytucji RP i nie dokonano uważnej wykładni zarządzenia Ministra Sprawiedliwości o powołaniu XXVIII Wydział Cywilnego. Nie uwzględniono też w żadnym stopniu praktyki jego funkcjonowania i nie dokonano w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń. Zagadnienia te postaram się zaprezentować w dalszej części artykułu. Po przeprowadzeniu tych rozważań nie może ulegać żadnej wątpliwości, iż wydział „frankowy” to nie żaden „sąd wyjątkowy”, lecz integralna część systemu sądownictwa powszechnego w Polsce.
„Sąd wyjątkowy” na gruncie Konstytucji RP
Analizę zagadnienia należy niewątpliwe zacząć od ustalenia znaczenia pojęcia „sąd wyjątkowy” na gruncie Konstytucji RP. Tym niemniej trzeba wskazać, iż ani sama ustawa zasadnicza, ani żaden inny akt prawny, nie zawierają legalnej definicji tego pojęcia. Z art. 175 ust. 2 Konstytucji RP wywnioskować można, że chodzi tu o sąd powołany w czasie wojny i działający z zastosowaniem skróconej procedury. Tradycyjnie sąd taki w państwach demokratycznych (zwany także doraźnym) rozpatruje tylko sprawy karne.
Przegląd orzecznictwa i literatury wskazuje, iż omawiana „wyjątkowość” sądu musi wiązać się z pewnym odstępstwem od reguł przyjętych dla tworzenia innych sądów. Powinna ona polegać na wyodrębnieniu organizacyjnym wraz ze szczególnym trybem powoływania sędziów, szczególną kompetencją przedmiotową, podmiotową lub czasową oraz autonomią finansową, administracyjną, organizacyjną w stosunku do innych organów sądowych. Dodatkowym wyróżnikiem może być odmienność stosowanej procedury.
POBIERZ WZÓR: Formularz pisemnych zeznań strony (powoda) w sprawie o kredyt frankowy >
Określenie „sąd wyjątkowy” wskazuje na zasadniczą odrębność organizacyjną oraz kompetencyjną takiego sądu w stosunku do sądów „zwykłych”, a więc tych funkcjonujących według powszechnie przyjętych reguł. Mając na względzie fakt, że taką regułą o podstawowym znaczeniu jest art. 175 ust. 1 Konstytucji, każdy sąd, który nie mieści się w katalogu sądów określonych w tym przepisie, posiada status sądu wyjątkowego i dlatego niedopuszczalne jest jego funkcjonowanie w okresie pokoju.
Dopuszczalność tworzenia wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych
Oczywiście w ramach systemu sądów powszechnych może istnieć określone wyspecjalizowanie danych jednostek organizacyjnych tych sądów w zakresie określonych spraw. Takie wyodrębnienie nie będzie miało cech powołania „sądu wyjątkowego”, o ile dany sąd będzie organizacyjnie funkcjonował w ramach struktury sądownictwa powszechnego, sędziowie orzekający w tych sądach powoływani będą według zasad ogólnych, a właściwość będzie określana według kryteriów generalnych i abstrakcyjnych (patrz post. SN z 12 czerwca 2019 roku, II PO 3/19). Konstrukcja art. 175 ust. 1 Konstytucji RP pozwala więc na tworzenie w ramach systemu sądów wymienionych w tym przepisie wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych tych sądów w zakresie określonych spraw. W świetle powyższych rozważań należy wskazać, iż XXVIII Wydział Cywilny jest właśnie taką wyspecjalizowaną jednostką sądownictwa powszechnego.
W przeciwieństwie do sądu wyspecjalizowanego w przywołanym wyżej rozumieniu, „sąd wyjątkowy” w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP to instytucja która jest wyodrębniona organizacyjnie, posiadająca faktycznie i prawnie gwarantowaną autonomię w stosunku do sądów wymienionych w art. 175 ust. 1 Konstytucji RP, ze szczególnym trybem powoływania sędziów oraz specyficzną kompetencją przedmiotową, podmiotową oraz czasową. Kryteriów tych z pewnością nie spełnia wydział „frankowy”.
Brak wyodrębnienia organizacyjnego lub autonomii
W pierwszej kolejności należy podkreślić, iż obowiązujące regulacje prawne nie przewidują jakiejkolwiek autonomii czy wyodrębnienia organizacyjnego XXVIII Wydziału Cywilnego ze struktur SO w Warszawie. Wydział pozostaje pod bezpośrednim nadzorem administracyjnym Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie, który jest także zwierzchnikiem służbowym orzekających w nim sędziów. Jest integralną częścią pionu cywilnego SO w Warszawie i - podobnie jak jego pozostałych osiem wydziałów cywilnych - pozostaje pod bezpośrednim nadzorem administracyjnym Wiceprezesa ds. cywilnych tego Sądu . Nadzór administracyjny nad tym wydziałem sprawuje także Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie oraz Minister Sprawiedliwości. Jest to więc dokładnie taki sam nadzór administracyjny jakiemu podlegają wszystkie pozostałe wydziały cywilne SO w Warszawie.
Obowiązujące regulacje nie nadają także jakichś szczególnych uprawnień przewodniczącemu XXVIII wydziału, które byłyby szersze niż te które przysługują przewodniczącym innych wydziałów. W szczególności jest on w zakresie czynności administracyjnych podwładnym Prezesa i Wiceprezesa ds. cywilnych SO w Warszawie.
Czytaj w LEX: Konstruowanie roszczenia w pozwie frankowym – zagadnienia praktyczne >
Ponadto przepisy prawa nie przewidują jakiegokolwiek wyodrębnienia czy autonomii tego wydziału w zakresie organizacyjno – finansowym. Jego obsługę kadrową zapewnia Oddział Kadr Sądu Okręgowego w Warszawie, który podlega Prezesowi i Dyrektorowi tego Sądu . Oczywiście wydział nie ma swojego budżetu, a w zakresie finansowym podlega on kompetencjom i obowiązkom Dyrektora Sądu Okręgowego w Warszawie. Ponadto jednostki organizacyjne tego Sądu podległe dyrektorowi zapewniają obsługę i funkcjonowanie wydziału w zakresie gospodarczym czy informatycznym. Dyrektor jest także zwierzchnikiem służbowym pracowników sekretariatu XXVIII Wydziału Cywilnego i dokonuje wobec nich czynności z zakresu prawa pracy . Dyrektor oczywiście nie jest podwładnym przewodniczącego tego wydziału.
Należy także uwypuklić, iż XXVIII Wydział jest zlokalizowany w budynku będącym w dyspozycji Sądu Okręgowego w Warszawie – w chwili obecnej w gmachu głównym zlokalizowanym przy al. „Solidarności” w Warszawie. Zatem także i z punktu widzenia organizacyjno – administracyjnego nie ma żadnych podstaw by mówić o jakimkolwiek wyodrębnieniu czy różnicy względem innych wydziałów Sądu Okręgowego w Warszawie.
Podległość instancyjna w ramach struktur sądownictwa
Okolicznością która całkowicie wyklucza trafność twierdzenia o tym, iż XXVIII Wydział miałby stanowić „sąd wyjątkowy” w rozumieniu art. 175 ust. Konstytucji RP, jest w drugiej kolejności fakt, iż wydawane w nim wyroki i część postanowień pozostają pod bezpośrednią kontrolą instancyjną Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Zachowane są więc standardy dwuinstancyjności postępowania określone w art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.
Warto podkreślić, iż kwestie dotyczące powołania czy funkcjonowania XXVIII Wydziału Cywilnego nigdy nie były przedmiotem jakichkolwiek zastrzeżeń w którymkolwiek orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który dotychczas już co najmniej kilkadziesiąt razy badał prawidłowość orzeczeń wydanych przez sąd składający się z sędziów orzekających w tym wydziale. Gdyby istotnie zachodziły wątpliwości, co do powołania czy funkcjonowania tego wydziału, to z pewnością musiałoby to znaleźć jakieś odzwierciedlenie w toku rozpoznawania środków odwoławczych i być uwzględniane z urzędu przez SA w Warszawie - w końcu „sąd wyjątkowy” nie może działać, gdy nie obowiązuje czas wojny. Ewentualnie Sąd Apelacyjny w Warszawie powinien odmawiać przyjęcia do rozpoznania środków odwoławczych od orzeczeń „sądu wyjątkowego” jako pozostającego poza systemem sądownictwa powszechnego.
Oczywiście tego rodzaju sytuacje nigdy nie miały miejsca, a Sąd Apelacyjny w Warszawie w żadnym ze znanych mi już kilkudziesięciu orzeczeń wydanych w efekcie rozpoznawania apelacji czy zażaleń, nie uchylił orzeczenia wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie w XXVIII Wydziale Cywilnym z argumentacją, że rzekomo nie orzekał sąd powszechny. Przeciwnie - w wielu wypadkach środki odwoławcze zostały już oddalone . Powyższe okoliczności w sposób jednoznaczny świadczą o całkowitej bezpodstawności twierdzeń o spełnianiu przez XXVIII Wydział Cywilny kryteriów „sądu wyjątkowego”.
Czytaj w LEX: Wartość przedmiotu sporu przy roszczeniach wynikających z kredytów frankowych - odpowiedzi na pytania >
Jedynie dodatkowo można więc wskazać, iż nie jest mi także znany przypadek by okoliczności te były podnoszone w jakimkolwiek środku odwoławczym od orzeczenia wydanego w XXVIII Wydziale Cywilnym. Każdy profesjonalny pełnomocnik z pewnością zdaje sobie sprawę, że powoływanie się na tak skrajne argumenty byłoby nie tylko całkowicie nieskuteczne, ale i po prostu mało poważne.
Dopuszczalność utworzenia wydziału cywilnego zajmującego się określoną kategorią spraw
Podstawową jednostką organizacyjną w sądach powszechnych są wydziały. W sądzie okręgowym można tworzyć m.in. wydział cywilny do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych, spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw oraz spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich. Analogiczne rozwiązanie dotyczy sądów rejonowych . Jest to więc zakres zadań którymi mogą się zajmować wydziały cywilne.
Nie oznacza to jednak, że każdy wydział cywilny musi zajmować się łącznie wszystkimi opisanymi wyżej kategoriami spraw znajdujących się we właściwości danego sądu. Jest to szczególnie dobrze widoczne w większych sądach, w których musi być tworzonych kilka wydziałów cywilnych. W takiej sytuacji właściwość wydziałów może wynikać z tzw. „wspólnego wpływu”, tym niemniej może być też wyznaczana według innych kryteriów, np. terytorialnego czy alfabetycznego. Z pewnością dopuszczalne jest także przyjęcie kryterium określonych kategorii spraw cywilnych. O trafności powyższej konstatacji przemawiają rozwiązania przyjęte np. w Sądzie Rejonowym w Częstochowie , Sądzie Rejonowym Gdańsk – Południe w Gdańsku czy w Sądzie Rejonowym w Gdyni , w których do właściwości określonych wydziałów należą sprawy cywilne rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym.
Zasadniczymi kryteriami przy tworzeniu wydziałów w sądach jest bowiem potrzeba zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, w szczególności przez dostosowanie liczby, rodzaju i wielkości wydziałów do obciążenia wpływem spraw, właściwą skalę etatyzacji, ekonomię postępowania sądowego oraz konieczność prawidłowego wykonywania czynności nadzorczych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie. W zarządzeniu o utworzeniu wydziału oraz wydziału lub ośrodka zamiejscowego należy określić jego siedzibę, obszar właściwości oraz zakres spraw przekazanych do rozpoznawania . Zatem de lege lata nie ma żadnych przeszkód do utworzenia wydziału cywilnego zajmującego się określonymi rodzajami czy kategoriami spraw cywilnych.
Warto wskazać, iż analogiczny skutek można byłoby uzyskać teoretycznie poprzez tzw. specjalizację szeregu sędziów. Polega ona na tym, że określony rodzaj spraw może być przydzielony tylko niektórym sędziom lub można im zwiększyć procentowe wskaźniki przydziału w tych sprawach, a w pozostałych sprawach podział czynności może przewidywać zmniejszenie wskaźników lub nawet wyłączenie ich z przydziału . Przy skali wpływu spraw „frankowych” do Sądu Okręgowego w Warszawie byłoby to jednak rozwiązanie mało funkcjonalne.
Należy również zaakcentować, iż XXVIII Wydział został powołany na podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1 lutego 2021 roku , a nie 1 marca 2021 roku – jak to kilkukrotnie wskazuje błędnie sędzia Zbigniew Miczek w swoim artykule. Literalna analiza tego zarządzenia wyraźnie wskazuje także, iż podstawy utworzenia tego Wydziału nie stanowił art. 18a Prawa o ustroju sądów powszechnych. Tym samym rozważania tego Autora dotyczące ewentualnej niekonstytucyjności powyższego przepisu są zupełnie irrelewantne dla tematyki podstawy prawnej funkcjonowania wydziału „frankowego”. Jest to bowiem wydział cywilny i dlatego podstawę jego powołania stanowił art. 16 par. 1 pkt 1) Prawa o ustroju sądów powszechnych. Rozpoznaje on także sprawy cywilne, tj. takie, w których ochrona prawna wynika z praw i obowiązków podmiotów o charakterze równorzędnym , a ich szczegółowe omówienie będzie przedmiotem następnej części artykułu.
Dr Tomasz Niewiadomski ukończył prawo na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, ale także studia podyplomowe z ekonomii w Szkole Głównej Handlowej i kurs giełdowy prowadzony przez warszawską Giełdę Papierów Wartościowych. Sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie, przewodniczący XXVIII Wydziału Cywilnego. W latach 2012 – 2021 sędzia Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie, a w latach 2018 – 2021 wiceprezes ds. cywilnych tego Sądu. Pracował także w sądach w Lublinie i w Puławach. Specjalizuje się w prawie cywilnym i podatkowym.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.